Το Δέντρο της Ζωής The Tree of Life

Σκηνοθέτης:ΤέρενςΜάλικ        Terrence Malick
Παίζουν:
                   Τσέσσικα Τσαστέιν   Jessica Chastain
                    Μπραντ Πιτ                     Brad Pitt
                    Σον Πεν                              Sean Penn
                    ΤζοάνναΓκόινγκ       Joanna Going
                    Χάντερ ΜακΚράκεν Hunter Cracken
                     Ιοάννα Γκόινγκ         Joanna Going
                     Κολ Κοκβούρν             Cole Cockburn

Η ταινία αρχίζει με ένα απόσπασμα από τον Ιώβ:
«Πού ήσο ότε εθεμελίωνον την γην; Ότε τα άστρα της αυγής έψαλλον ομού και πάντες οι υιοί του Θεού ηλάλαζον»;
Είναι η απάντηση του Κυρίου, στον Ιώβ «Τότε απεκρίθη ο Κύριος προς τον Ιώβ εκ του ανεμοστροβίλου και είπε».
Τι είπε, τα παραπάνω και άλλα πολλά, για το ότι αυτός (ο Κύριος) είναι ο κυρίαρχος, και όλοι τα χέρια μέσα.
Κακά μαντάτα για τα υπόλοιπα που θα δούμε από τον κ. Μάλικ. Από την αρχή μας προειδοποιεί για το ποιος θέλει σαν σκηνοθέτης, να έχει το πάνω χέρι.
Μια ταινία που τελικά σε αφήνει αμήχανο. Ένα Αριστούργημα Αισθητικής και ένα όχι βέβαια καινούργιο, φιλοσοφικό ατόπημα. Αυτά κάνει η Θεολογία που επαίρεται να ανήκει και στη φιλοσοφία, ενώ δεν έχει αντικείμενο γιατί ασχολείται με το τίποτα, με κάτι που δεν υπάρχει. Το θεό καλά καταλάβατε.
Είναι σίγουρα όπως μαρτυρεί και ο τίτλος, μια ταινία που θέλει να αγγίξει το όλον της δημιουργίας. Ο Μάλικ έβαλε πολύ ψηλά τον πήχη, ανακάτεψε ένα σωρό θέματα από την δημιουργία του Σύμπαντος (κυρίως για εικαστικούς νομίζω λόγους), και την ενότητα του σύμπαντος στη ζωή μιας μεσοαστικής οικογένειας στην Αμερική.
Τις αξίες τις ζωής, την αντιμετώπιση του ακραίου γεγονότος του θανάτου, μπροστά στο οποίο οποιαδήποτε φιλοσοφική προσέγγιση είναι λίγη. (Να γιατί και η παραπομπή στον Ιώβ). Η αρχή και η διάρκεια του Big - Bang (πάλι καλά γιατί υπάρχει και η εκδοχή της Παλαιάς διαθήκης), δίδει στο Μάλικ και τους συνεργάτες του μια ευκαιρία για ένα εικαστικό υπερθέαμα, αισθητικά υπέροχο, αλλά πάντα προφανώς μιας προσωπικής και όχι επιστημονικής αντίληψης, πράγμα που άλλωστε θα είχε ενδιαφέρον σε ένα ντοκιμαντέρ, αλλά όχι σε μια ταινία, έστω και με φιλοσοφικούς στόχους. Ίσως μόνο για να ενώσει αλλά και να διαστείλει δύο κόσμους, τον μακρόκοσμο, και τον μικρόκοσμο, και να αντιπαραθέσει, την σταγόνα της ατομικής ζωής που για τον κάθε ένα είναι το όλον, προς την μηδαμινότητά του μπροστά στο συμπατικό άπειρο.

Οικογένεια μητέρα, πατέρας και τρία αγόρια Τζακ, Χάρι και Τζό.

Ημέρες ευτυχίας

Η μητέρα της οικογένειας η Κα O`Brien (Τσέσσικα Τσαστέιν) είναι μια όμορφη ευαίσθητη κοπέλα, γήινη που μοιάζει να έχει περισσότερους δεσμούς και επαφή με τα πράγματα τα όντα και τη φύση και όχι χαραχτήρα διαμορφωμένο από σκέψη και φιλοσοφική εντρύφηση. Τα πρώτα λόγια που ακούμε στην ταινία είναι από την ίδια:
«Ο κάθε άνθρωπος μπορεί να πάρει δύο δρόμους στη ζωή του. Το δρόμο της φύσης, και το δρόμο της χάρης. Πρέπει να διαλέξεις ποιόν απ᾿ τους δυο θα ακολουθήσεις. Η χάρη δεν προσπαθεί να ευχαριστήσει τον εαυτό της. Αποδέχεται να την παραγκωνίζουν, να τη λησμονούν, να την αντιπαθούν. Αποδέχεται προσβολές και τραύματα. Η φύση θέλει μόνο να ευχαριστεί τον εαυτό της. Της αρέσει να τους διαφεντεύει. Να γίνεται το δικό της. Βρίσκει λόγους να είναι δυσαρεστημένη... όταν όλος ο κόσμος γύρω της λάμπει... και η αγάπη χαμογελά μέσα από όλα τα πράγματα. Μας έμαθαν ότι κανείς απ᾿ όσους αγαπούν το δρόμο της χάρης... δεν έχει κακό τέλος. Θα είμαι αληθινή μαζί σου. Ό, τι και να γίνει».

Δυϊσμός: Χάρη, Φύση. Του Μάλλικ ή της Κα O`Brien. Για να σεβόμαστε την ταινία θα τον αποδώσουμε στην Κα O`Brien. Και για να σεβαστώ και ᾿γω τον εαυτό μου θα πω πως θεία χάρη δεν υπάρχει, γιατί δεν υπάρχει κανείς για να τη στείλει.
Υπάρχει μόνο φύση. Εξ άλλου η Φύση είναι πέραν Καλού και Κακού είναι α-ήθης. Χαρακτηριστικό της είναι η εντελέχεια, η οποία εκφράζεται με την αναπαραγωγή.

Και αμέσως μετά ακολουθεί η φοβερή είδηση με το γράμμα του ταχυδρόμου. Ο δευτερότοκος γιος, αεροπόρος είναι νεκρός. Εδώ θα έλεγα, παρά το οριακό του θανάτου, ότι το τυχαίο "κάνει πλάκα"· είναι η ειρωνεία της τυχαιότητας στο «Μας έμαθαν ότι κανείς απ᾿ όσους αγαπούν το δρόμο της χάρης... δεν έχει κακό τέλος».

Όμως οι άνθρωποι δεν διδάσκονται: η συμπαθέστατη και εύθραυστη Κα O`Brien μετά το θάνατο του γιου της, γίνεται κι αυτή μια από τα εκατομμύρια συμπορευτές του Ιώβ. Τι είχε πει ο Ιώβ: «Ο Κύριος μου τα έδωσε όλα, ο Κύριος μου τα πήρε! Εγώ γυμνός βγήκα από την κοιλιά της μάνας μου, γυμνός θα επιστρέψω στη μάνα γη. Ας είναι δοξασμένο το όνομα του Κυρίου!» Αυτό θα πει Μεγαλοσύνη!
Μέσα στην σύνθλιψή της: «Γιέ μου... Θέλω να πεθάνω. Να είμαι μαζί του. Τώρα βρίσκεσαι στα χέρια του Θεού. Ήταν στα χέρια του Θεού εξ᾿ αρχής. Έτσι δεν είναι; Η ελπίδα μου. Θεέ μου. Δεν θέλω φοβηθή κακόν. Δεν θέλω φοβηθή κακόν διότι συ είσαι μετ᾿ εμού».
Στην Ελλάδα σε περίπτωση θανάτου του παιδιού τους, κτίζουν μια εκκλησία για να ευχαριστήσουν το Θεό. Οι άνθρωποι εξηγούν τα γεγονότα όχι με τη λογική, αλλά με τον δικό τους τρόπο.
Μέσα σε εκπληκτικές συνθέσεις εικόνων και με συνοδεία από άριες βλέπουμε το συντετριμμένο πρόσωπο της Τσέσικα Ταστέιν και την ίδια να λέει: «Σου είπα ποτέ ψέμματα; Κύριε... Γιατί; Πού ήσουν; Γνώριζες, ποιοι είμαστε, για σένα; Απάντησέ μου. Κάνουμε επίκληση σε σένα. Ψυχή μου. Υιέ μου. Άκουσε μας. Φως της ζωής μου. Σε ψάχνω. Ελπίδα μου. Παιδί μου. Μίλησες μαζί μου από τον ουρανό. Τα δέντρα. Πριν μάθω ότι σε αγαπούσα... ότι πίστευα σε Σένα. Πότε άγγιξες την καρδιά μου για πρώτη φορά»;

Ο πατέρας της οικογένειας ο Κος O`Brien (Μπραντ Πιτ) (σα μορφή σε παραπέμπει σε Αμερικάνο πεζοναύτη), είναι ένας συντηρητικός, στο μυαλό του οποίου, οι αξίες φαίνονται σαν να είναι από έξω φυτεμένες, σαν κουτάκια, γι αυτό και αλληλοσυγκρουόμενες. Φαίνεται να αγαπά τα τρία παιδιά του, με το δικό του τρόπο. Από τη μια στο τραπέζι, μετά την απαραίτητη προσευχή, επιβάλλει στα παιδιά του να τον αποκαλούν κύριο, από την άλλη θέλει να έχει άνετη σχέση μαζί τους. Έχει την μανιακή αντίληψη ότι αν αφεθείς να φανείς αγαθός, οι άλλοι θα σε ποδοπατήσουν, και την "αξία" αυτή προσπαθεί να καρφώσει στα κεφάλια των γιων του. «Αν είσαι αγαθός, θα σε εκμεταλλευτούν. Όλα αυτά τα κορυφαία στελέχη, ξέρεις πως έφτασαν εκεί που είναι; Κολύμπησαν μέχρι τη μέση του ποταμού. Μη σου πει κανείς ότι υπάρχει κάτι που δε μπορείς να κάνεις. Μην κάνεις ότι έκανα εγώ. Υποσχέσου μου. Ονειρεύτηκα να γίνω μεγάλος μουσικός. Αλλά άφησα τον εαυτό μου να βγει εκτός πορείας. Αν περιμένεις κάτι να γίνει, αυτό ήταν. Πέρασε η ζωή σου» και αλλού «Δε μπορείς να λες "δε μπορώ". Θα λες "δυσκολεύομαι". Ότι δεν τελείωσες ακόμα. Όχι ότι δε μπορείς». Και σε κάποια στιγμή εξομολογητική: «Πατέρα. Ποτέ δεν έχασα μια μέρα δουλειάς. Μητέρα. Καθόμουν μόνο τις Κυριακές. Πάντα παλεύετε μέσα μου. Πάντα αυτό θα κάνετε. Ξέρεις, Τζακ, το μόνο που ήθελα για σένα ήταν... να γίνεις δυνατός, να μεγαλώσεις να γίνεις αφέντης του εαυτού σου. Ίσως ήμουν σκληρός μαζί σου. Δεν είμαι περήφανος για αυτό».

Ο Τζακ (πίσω) και ο σκοτωμένος αργότερα Χάρι.

«Ο μπαμπάς... Γιατί γεννήθηκε; Σε παρακαλώ, Θεέ, σκότωσέ τον. Άσ᾿ τον να πεθάνει. Παρ ᾿τον από ᾿δώ».

Ο πατέρας ακούει κλασσική μουσική και έχει ένα μόνιμο αίσθημα αποτυχίας· Είναι υπερβολικά καταπιεστικός, ο μεγάλος του γιος ο Τζακ τον μισεί. Σε κάποια στιγμή ακούγεται να του λέει: «Δικό σου σπίτι είναι. Μπορείς να με πετάξεις έξω όποτε θες. Θα ήθελες να με σκοτώσεις.» «Ο μπαμπάς... Γιατί γεννήθηκε; Σε παρακαλώ, Θεέ, σκότωσέ τον. Άσ᾿ τον να πεθάνει. Παρ ᾿τον από ᾿δώ».
Πατέρας, μητέρα και παιδιά πριν από το συμβάν του θανάτου ακούνε τις "σοφίες" του ιεροκήρυκα: «Ο Ιώβ σκέφτηκε πως μπορούσε να χτίσει τη φωλιά του ψηλά. Ότι ο ακέραιος χαρακτήρας του θα τον προστάτευε από ατυχίες. Και οι φίλοι του λανθασμένα πίστεψαν ότι ο Κύριος... τον είχε τιμωρήσει επειδή είχε κάνει κάτι κακό στα κρυφά. Αλλά όχι. Η ατυχία συμβαίνει και στους καλούς. Δε μπορούμε να προστατευτούμε από αυτή. Δε μπορούμε να προστατέψουμε τα παιδιά μας. Εξαιρείται το σώμα του σοφού ή του δίκαιου απ᾿ τον πόνο; Απ᾿ την ανησυχία, από τη δυσμορφία που καταστρέφει την ομορφιά του; Από την αδυναμία που καταστρέφει την υγεία του; Εμπιστεύεστε το Θεό; Και ο Ιώβ ήταν κοντά στον Κύριο. Δεν υπάρχει μέρος στον κόσμο που τα προβλήματα δε θα σας βρουν. Κανείς δεν ξέρει πότε η θλίψη θα επισκεφτεί το σπίτι του.. Όπως δεν ήξερε και ο Ιώβ. Τη στιγμή που ο Ιώβ έχασε τα πάντα... ήξερε καλά πως ήταν ο Θεός που του τα πήρε. Ξεπέρασε τα όρια του χρόνου και είδε τι ήταν αιώνιο. Βλέπει κανείς το χέρι του Θεού μόνο όταν δίνει... αλλά δεν το βλέπει όταν παίρνει; ᾿Η βλέπει κανείς το Θεό μόνο όταν έχει το πρόσωπο στραμμένο σ᾿ αυτόν... αλλά όχι όταν του γυρίζει την πλάτη»; Σωστές διατυπώσεις, με λανθασμένη ερμηνεία.
Ο κος Μάλικ έχει βρει την συνταγή να απαλύνει τον πόνο των ανθρώπων όταν χάνουν το παιδί τους. Είναι η "Ιώβια συνταγή", όπως λένε για να μας εκπαιδεύσουν η "Ιώβια υπομονή".

Οικογενειακή ζωή με περιστατικά όπως τα παραπάνω, τη σύγκρουση μητέρας πατέρα, σχετικά με την ανατροφή και τη συμπεριφορά τους προς τα παιδιά, την επίθεση της εύθραυστης μητέρας στον πατέρα όταν της λέει «Στρέφεις τα ίδια μου τα παιδιά εναντίον μου. Υποσκάπτεις οτιδήποτε κάνω». Και αυτός τής φωνάζει «σταμάτα, σταμάτα», για να την ηρεμίσει. Οι αταξίες των παιδιών, ειδικά του Τζακ και ειδικά όταν για κάποιο διάστημα ο μικρός θεός (ο πατέρας) φεύγει για ταξίδι. Η ανταρσία του στο ίδιο διάστημα προς την μητέρα του, όταν της λέει «Δε θα κάνω ό, τι μου λες. Θα κάνω ό, τι θέλω. Τι ξέρεις εσύ; Τον αφήνεις να σε ποδοπατάει».
Η αφύπνιση του Τζακ, όταν κάποιο παιδί πνίγεται στο κολυμβητήριο και ζητάει το λόγο από το Θεό: «Πού ήσουν; Άφησες ένα αγόρι να πεθάνει. Αφήνεις το οτιδήποτε να συμβεί. Δε βλέπω! Δε βλέπω! Γιατί πρέπει εγώ να είμαι καλός... αν Εσύ δεν είσαι»; Μια σκηνή που θυμίζει τον Ιβάν από τους "αδελφούς Καραμαζώφ" του Ντοστογιέφσκι. Μια εξέγερση ενάντια στο θεό με διεκδίκηση δικαιοσύνης, την οποία ο Ντοστογιέφσκι, σαν Χριστιανός την πισωγυρίζει με το αντιδραστικό, χωρίς θεό "όλα επιτρέπονται", αντί να προχωρήσει σε μια ηθική χωρίς θεό.

Όλα αυτά τα περιστατικά τα πριν και μετά το θάνατο του μεσαίου αδελφού τα αναπλάθει στη μνήμη μεγάλος πια, ο Τζακ (Σον Πεν), παντρεμένος επιτυχημένος αρχιτέκτονας, αλλά θλιμμένος, σε μια μεγαλούπολη ανάμεσα σε τεράστια κτίρια από μέταλλο και γυαλί και μια ζωή που δείχνει να τον συνθλίβουν. Τεχνικά στην ταινία, μόνο το παιδί ο Τζακ έχει μεγαλώσει, γι' αυτό και ο Μάλικ δείχνει τον Τζακ μεσόκοπο πιά, αλλά όλους τους άλλους τους δείχνει, όπως όταν τα παιδιά ήταν μικρά. Γι' αυτό και στην έξοδο της ταινίας σε μια μεταφυσική σκηνή, σε ένα ου τόπο, σε ένα ρέκβιεμ για τον χαμένο αδελφό συναντιούνται όλη η οικογένεια με την αλλοτινή μορφή της. Ακόμα και ό μεγάλος πια Τζακ συναντά τον εαυτό του σαν παιδί, μαζί βρίσκεται και ο πεθαμένος αδελφός, μέσα σε μια συγκινητική αποθέωση αισθημάτων, εικόνων, χρωμάτων, μουσικής που μόνο για την καθηλωτική ομορφιά αυτής της τελευταίας σκηνής αξίζει να δεις τη ταινία. Άσχετα με το μεταφυσικό θεολογικό στο οποίο παραπέμπει, και που η συντριμμένη μητέρα παραδίδει το γιο της στο θεό!

Μια ταινία γεμάτη ομορφιά, εικόνες, μουσική, χρώματα. Μαγευτική αλλά αντιδραστική ως προς την ερμηνεία της ζωής, την παραδοχή μιας θεϊκής αρμονίας, όταν το κακό κυριαρχεί μέσα στο σύμπαν (θάνατοι, φθορά, μοίρα των ζώων).

Ο Τζακ βλέπει τον εαυτό του παιδί.

" Η συνάντηση" του νεκρού γιου με τον πατέρα.

" Η συνάντηση" του νεκρού γιου με την μητέρα..