Τυχαίο και τυχαιότητα
|
|
Για το τυχαίο λοιπόν θα γράψω, αυτή την οντολογική " συνθήκη" που σε μεγάλο βαθμό καθορίζει τη ζωή μας.
Όλοι είμαστε μια τυχαιότητα. Ο σπουδαίος άθεος Βιολόγος καθηγητής Πανεπιστημίου και ένας από τους μαχόμενους υπέρ του Αθεϊσμού Ρίτσαρντ Ντώνκινς με βιβλία με σεμινάρια, γράφει στο βιβλίο του «Η περί θεού αυταπάτη» εκδόσεις κάτοπτρο: «Πρόκειται να πεθάνουμε, και τούτο μάς καθιστά τυχερούς. Οι περισσότεροι άνθρωποι ποτέ δεν θα πεθάνουν διότι ποτέ δεν θα γεννηθούν. Οι δυνάμει άνθρωποι που θα μπορούσαν να βρίσκονται εδώ στη θέση μου, αλλά που δεν αντίκρισαν ποτέ το φως τής |
ημέρας, είναι περισσότεροι από του κόκκους της Σαχάρας». (Εννοεί, όπως λέει σε άλλο βίντεο, ότι ένα σπερματοζωάριο θα επιζήσει και όλα τα άλλα θα πεθάνουν). «Σίγουρα αυτά τα αγέννητα φαντάσματα περιλαμβάνουν ποιητές σπουδαιότερους από τον Keats, επιστήμονες σπουδαιότερους από τον Νεύτωνα».
Μια τυχαιότητα λοιπόν η ύπαρξη μας. Ο Ντώνκινς βέβαια κρίνοντας με καθαρά βιολογικά κριτήρια είναι ένας αισιόδοξος αθεϊστής. Και αυτή η αισιοδοξία του φαίνεται και στο μότο τού ίδιου βιβλίου, όπου ρωτά:
« Δεν αρκεί να βλέπεις ότι ένας κήπος είναι όμορφος χωρίς να χρειάζεται να πιστεύεις νεράιδες στο βάθος του;» (Με τις νεράιδες στο βάθος προφανώς εννοεί, Θεό, ανώτερη δύναμη).
Στον άλλο πόλο τού εκκρεμούς Ο Σοφοκλής στον "Οιδίποδα επί Κολωνώ" γράφει «Το καλύτερο απ᾿ όλα θε να ᾿τανε, να μην είχε κανείς γεννηθεί, ή μια που ήρθε στο φως, να γυρνά κείθ᾿ όπου ήρθε μια ώρα πιο μπρος», και το περιλαμβάνει ο Νίτσε στο βιβλίο του "Η Γέννηση τής Τραγωδίας".
Ο Γιώργος Σεφέρης στη Συλλογή ποιημάτων "ΚΙΧΛΗ", βάζει σαν μότο (επικεφαλίδα), το παρακάτω απόσπασμα από τον "Παραμυθητικόν προς Απολλώνιον" τού Πλούταρχου.
Δαίμονος έπιπόνου καί τύχης χαλεπῆς ἐφήμερον σπέρμα,
τί με βιάζεσθε λέγειν, ἅ ὑμῖν ἄρειον μή γνῶναι.
(Ο ΣΕΙΛΗΝΟΣ ΣΤΟΝ ΜΙΔΑ)
Μετάφραση:
Φυλή άθλια κι εφήμερη, παιδί τής τύχης και τής οδύνης, γιατί με αναγκάζεις να σού αποκαλύψω πράγμα, που θα ήταν καλύτερα για σένα να μη γνωρίσεις ποτέ;
Είναι περίεργο γιατί ο Σεφέρης επέλεξε μόνο ένα τμήμα από το απόσπασμα το οποίο έτσι μένει μετέωρο, γιατί δεν περιλαμβάνει το "πράγμα" που είναι καλύτερα να μη γνωρίζει ο Μίδας και κάθε Μίδας και το οποίο αποκαλύπτεται στη συνέχεια του αποσπάσματος. Δεν θέλησε να οδηγήσει ο Σεφέρης τον πεσιμισμό, στον οριακό Μηδενισμό;
Το απόσπασμα ολόκληρο που μας ενδιαφέρει:
Ο Βασιλιάς Μίδας συνάντησε τον Σειληνό (σύντροφο τού Διονύσου) και κάτοχο της Σοφίας κατά τον μύθο, στο δάσος και τον πίεσε να μάθει πιο ήταν για το άνθρωπο το πιο ποθητό και πολύτιμο πράγμα. Η απάντηση τού Σειληνού ήταν:
Ολόκληρο το απόσπασμα μεταφρασμένο:
«[...] φυλή άθλια κι εφήμερη, παιδί τής τύχης και τής οδύνης, γιατί με αναγκάζεις να σού αποκαλύψω πράγμα, που θα ήταν καλύτερα για σένα να μη γνωρίσεις ποτέ; Γιατί είναι πιο ανώδυνος ο βίος, όταν κανείς αγνοεί τι είναι δεινό για τον ίδιο. Ό,τι περισσότερο απ᾿ όλα επιθυμείς, σού είναι αδύνατον να το αποκτήσεις, ούτε μπορείς να μετέχεις στη φύση τού καλύτερου: το καλύτερο για όλους και όλες είναι να μην έχει κανείς ποτέ γεννηθεί, να μην υπάρχει, να πέσει στην ανυπαρξία. Αλλά αφού έχει γεννηθεί, ό,τι περισσότερο πρέπει να επιθυμεί, είναι να πεθάνει το γρηγορότερο. Είναι φανερό, λοιπόν, ότι είναι καλύτερη η ζωή στον θάνατο, παρά η ζωή στη ζωή», έτσι αποφάνθηκε.
Οι δύο ακραίοι πόλοι ως προς το γεγονός τής γέννησης. Διαλέγεις και παίρνεις….. Παρεμπιπτόντως άλλοι Άθεοι επιστήμονες ο Νίτσε, ο πρόσφατα χαμένος Κρίστοφερ Χίτσενς, δεν έχουν αυτή την αισιοδοξία για τη γέννηση με αυτήν τού Ντώκινς. Έχουν δίκιο, γιατί εισάγουν την Ηθική διάσταση στην δημιουργία, την έννοια τού Κακού που ενυπάρχει στη φύση. (Αγριότητα τής φύσης το ένα ζώο να τρέφεται από το άλλο, τη φθορά και το θάνατο).
Το τυχαίο λοιπόν είναι καθοριστικό στη ζωή των ανθρώπων. Σε ένα διήγημά του, ο Πιραντέλο, γράφει για την ζωή ενός ανθρώπου, που έχει σκοτώσει τη γυναίκα του, βγαίνει από τη φυλακή και συλλογιέται πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή του αν δε είχε βρεθεί στην πόλη που γνώρισε τη γυναίκα του, δεν θα την είχε παντρευτεί και όλα όσα θα ακολουθούσαν, θα ήσαν διαφορετικά.
Άλλωστε και το ίδιο το Σύμπαν και η φύση είναι μια τυχαιότητα από τις άπειρες που μπορούσαν να υπάρξουν, η οποία υλοποιήθηκε γιατί την συγκεκριμένη στιγμή οι συνθήκες υπήρξαν συμβατές και ευνοϊκές και μετά εξελίχθηκε κατά μεγάλο μέρος, με τούς νόμους τούς οποίους κατέγραψε ο Δαρβίνος και οι μετέπειτα βιολόγοι.
Το να πει λοιπόν κάποιος, ότι δεν υπάρχει "Μοίρα", "Γραμμένο" δηλαδή κάποια εξωτερική δύναμη η οποία εποπτεύει και δρα, είναι αυτονόητο και προφανές. Να με πιο τρόπο μιλώντας για το τυχαίο, αγγίζεις τη θεολογία. Εκεί όλα είναι προδιαγεγραμμένα από την Ανώτερη δύναμη. Πόσο εγωιστικό είναι μέσα στο Σύμπαν, να ξεχωρίζεις κατ' αρχάς τον άνθρωπο από τα άλλα όντα, και κατά δεύτερο το άτομο σου μέσα σε δισεκατομμύρια άλλων ανθρώπων, και να πιστεύεις ότι έχεις την διακριτική προσοχή ενός ανύπαρχτου θεού. Από τον κόσμο έχουν περάσει δισεκατομμύρια όντα έχουν χαθεί, κι όμως αυτό δεν προβληματίζει τούς θρησκευόμενους. Σε επίπεδο οντολογικό δεν έχει ο άνθρωπος καμιά διαφορά με το κουνούπι που συνθλίβεις στα δυο σου δάκτυλα, και περνάει κατ' ευθείαν στην ανυπαρξία. Μήτε σώμα μήτε ψυχή. Αλλά οι άνθρωποι νομίζουν ότι είναι ένα ξεχωριστό όν σε επίπεδο Βιολογίας και μάλιστα προικοδοτημένο.
Γράφει ο Σελίν στο αριστουργηματικό "Ταξίδι στην άκρη της νύχτας":
«Όλη η δυστυχία μας οφείλεται στο ότι πρέπει να παραμείνουμε πάση θυσία ο Ζαν, ο Πιέρ, ο Γκαστόν, για κάμποσα χρόνια. Το κορμί μας, αυτό το μασκάρεμα αεικίνητων μορίων, επαναστατεί συνεχώς σε τούτη τη φάρσα τού διαρκείν, τα μόρια μας θέλουν να πάνε το ταχύτερο να χαθούν στο σύμπαν, τα χρυσά μου! Τα βασανίζει το ότι δεν είναι παρά μόνο "εμείς", κορόιδα τού απείρου. Θα διαλυόμασταν αν είχαμε τα κότσια, και λίγο λείπει να το καταφέρουμε, μέρα τη μέρα. Τ᾿ αγαπημένο μας μαρτύριο είναι εκεί κλεισμένο, ατομικό, μες το πετσί μας, με την αλαζονεία μας μαζί».
Μια τυχαιότητα λοιπόν η ύπαρξη μας. Ο Ντώνκινς βέβαια κρίνοντας με καθαρά βιολογικά κριτήρια είναι ένας αισιόδοξος αθεϊστής. Και αυτή η αισιοδοξία του φαίνεται και στο μότο τού ίδιου βιβλίου, όπου ρωτά:
« Δεν αρκεί να βλέπεις ότι ένας κήπος είναι όμορφος χωρίς να χρειάζεται να πιστεύεις νεράιδες στο βάθος του;» (Με τις νεράιδες στο βάθος προφανώς εννοεί, Θεό, ανώτερη δύναμη).
Στον άλλο πόλο τού εκκρεμούς Ο Σοφοκλής στον "Οιδίποδα επί Κολωνώ" γράφει «Το καλύτερο απ᾿ όλα θε να ᾿τανε, να μην είχε κανείς γεννηθεί, ή μια που ήρθε στο φως, να γυρνά κείθ᾿ όπου ήρθε μια ώρα πιο μπρος», και το περιλαμβάνει ο Νίτσε στο βιβλίο του "Η Γέννηση τής Τραγωδίας".
Ο Γιώργος Σεφέρης στη Συλλογή ποιημάτων "ΚΙΧΛΗ", βάζει σαν μότο (επικεφαλίδα), το παρακάτω απόσπασμα από τον "Παραμυθητικόν προς Απολλώνιον" τού Πλούταρχου.
Δαίμονος έπιπόνου καί τύχης χαλεπῆς ἐφήμερον σπέρμα,
τί με βιάζεσθε λέγειν, ἅ ὑμῖν ἄρειον μή γνῶναι.
(Ο ΣΕΙΛΗΝΟΣ ΣΤΟΝ ΜΙΔΑ)
Μετάφραση:
Φυλή άθλια κι εφήμερη, παιδί τής τύχης και τής οδύνης, γιατί με αναγκάζεις να σού αποκαλύψω πράγμα, που θα ήταν καλύτερα για σένα να μη γνωρίσεις ποτέ;
Είναι περίεργο γιατί ο Σεφέρης επέλεξε μόνο ένα τμήμα από το απόσπασμα το οποίο έτσι μένει μετέωρο, γιατί δεν περιλαμβάνει το "πράγμα" που είναι καλύτερα να μη γνωρίζει ο Μίδας και κάθε Μίδας και το οποίο αποκαλύπτεται στη συνέχεια του αποσπάσματος. Δεν θέλησε να οδηγήσει ο Σεφέρης τον πεσιμισμό, στον οριακό Μηδενισμό;
Το απόσπασμα ολόκληρο που μας ενδιαφέρει:
Ο Βασιλιάς Μίδας συνάντησε τον Σειληνό (σύντροφο τού Διονύσου) και κάτοχο της Σοφίας κατά τον μύθο, στο δάσος και τον πίεσε να μάθει πιο ήταν για το άνθρωπο το πιο ποθητό και πολύτιμο πράγμα. Η απάντηση τού Σειληνού ήταν:
Ολόκληρο το απόσπασμα μεταφρασμένο:
«[...] φυλή άθλια κι εφήμερη, παιδί τής τύχης και τής οδύνης, γιατί με αναγκάζεις να σού αποκαλύψω πράγμα, που θα ήταν καλύτερα για σένα να μη γνωρίσεις ποτέ; Γιατί είναι πιο ανώδυνος ο βίος, όταν κανείς αγνοεί τι είναι δεινό για τον ίδιο. Ό,τι περισσότερο απ᾿ όλα επιθυμείς, σού είναι αδύνατον να το αποκτήσεις, ούτε μπορείς να μετέχεις στη φύση τού καλύτερου: το καλύτερο για όλους και όλες είναι να μην έχει κανείς ποτέ γεννηθεί, να μην υπάρχει, να πέσει στην ανυπαρξία. Αλλά αφού έχει γεννηθεί, ό,τι περισσότερο πρέπει να επιθυμεί, είναι να πεθάνει το γρηγορότερο. Είναι φανερό, λοιπόν, ότι είναι καλύτερη η ζωή στον θάνατο, παρά η ζωή στη ζωή», έτσι αποφάνθηκε.
Οι δύο ακραίοι πόλοι ως προς το γεγονός τής γέννησης. Διαλέγεις και παίρνεις….. Παρεμπιπτόντως άλλοι Άθεοι επιστήμονες ο Νίτσε, ο πρόσφατα χαμένος Κρίστοφερ Χίτσενς, δεν έχουν αυτή την αισιοδοξία για τη γέννηση με αυτήν τού Ντώκινς. Έχουν δίκιο, γιατί εισάγουν την Ηθική διάσταση στην δημιουργία, την έννοια τού Κακού που ενυπάρχει στη φύση. (Αγριότητα τής φύσης το ένα ζώο να τρέφεται από το άλλο, τη φθορά και το θάνατο).
Το τυχαίο λοιπόν είναι καθοριστικό στη ζωή των ανθρώπων. Σε ένα διήγημά του, ο Πιραντέλο, γράφει για την ζωή ενός ανθρώπου, που έχει σκοτώσει τη γυναίκα του, βγαίνει από τη φυλακή και συλλογιέται πόσο διαφορετική θα ήταν η ζωή του αν δε είχε βρεθεί στην πόλη που γνώρισε τη γυναίκα του, δεν θα την είχε παντρευτεί και όλα όσα θα ακολουθούσαν, θα ήσαν διαφορετικά.
Άλλωστε και το ίδιο το Σύμπαν και η φύση είναι μια τυχαιότητα από τις άπειρες που μπορούσαν να υπάρξουν, η οποία υλοποιήθηκε γιατί την συγκεκριμένη στιγμή οι συνθήκες υπήρξαν συμβατές και ευνοϊκές και μετά εξελίχθηκε κατά μεγάλο μέρος, με τούς νόμους τούς οποίους κατέγραψε ο Δαρβίνος και οι μετέπειτα βιολόγοι.
Το να πει λοιπόν κάποιος, ότι δεν υπάρχει "Μοίρα", "Γραμμένο" δηλαδή κάποια εξωτερική δύναμη η οποία εποπτεύει και δρα, είναι αυτονόητο και προφανές. Να με πιο τρόπο μιλώντας για το τυχαίο, αγγίζεις τη θεολογία. Εκεί όλα είναι προδιαγεγραμμένα από την Ανώτερη δύναμη. Πόσο εγωιστικό είναι μέσα στο Σύμπαν, να ξεχωρίζεις κατ' αρχάς τον άνθρωπο από τα άλλα όντα, και κατά δεύτερο το άτομο σου μέσα σε δισεκατομμύρια άλλων ανθρώπων, και να πιστεύεις ότι έχεις την διακριτική προσοχή ενός ανύπαρχτου θεού. Από τον κόσμο έχουν περάσει δισεκατομμύρια όντα έχουν χαθεί, κι όμως αυτό δεν προβληματίζει τούς θρησκευόμενους. Σε επίπεδο οντολογικό δεν έχει ο άνθρωπος καμιά διαφορά με το κουνούπι που συνθλίβεις στα δυο σου δάκτυλα, και περνάει κατ' ευθείαν στην ανυπαρξία. Μήτε σώμα μήτε ψυχή. Αλλά οι άνθρωποι νομίζουν ότι είναι ένα ξεχωριστό όν σε επίπεδο Βιολογίας και μάλιστα προικοδοτημένο.
Γράφει ο Σελίν στο αριστουργηματικό "Ταξίδι στην άκρη της νύχτας":
«Όλη η δυστυχία μας οφείλεται στο ότι πρέπει να παραμείνουμε πάση θυσία ο Ζαν, ο Πιέρ, ο Γκαστόν, για κάμποσα χρόνια. Το κορμί μας, αυτό το μασκάρεμα αεικίνητων μορίων, επαναστατεί συνεχώς σε τούτη τη φάρσα τού διαρκείν, τα μόρια μας θέλουν να πάνε το ταχύτερο να χαθούν στο σύμπαν, τα χρυσά μου! Τα βασανίζει το ότι δεν είναι παρά μόνο "εμείς", κορόιδα τού απείρου. Θα διαλυόμασταν αν είχαμε τα κότσια, και λίγο λείπει να το καταφέρουμε, μέρα τη μέρα. Τ᾿ αγαπημένο μας μαρτύριο είναι εκεί κλεισμένο, ατομικό, μες το πετσί μας, με την αλαζονεία μας μαζί».