Ένα κάποιο τέλος Τζούλιαν Μπαρνς
|
Μπαρνς Τζούλιαν Barnes Julian γενημμένος το 1946
Ένας από του πιο ευφυείς και με χιούμορ Άγγλους μυθιστοριογράφος. Θέματα του ο χρόνος, η μνήμη, η αυτογνωσία, ο θάνατος, η ανυπαρξία θεού με λόγο πολλές φορές δοκιμιακό. Βραβείο Booker το 2011 για το "Ένα κάποιο Τέλος" |
Ένα σπουδαίο μυθιστόρημα πάνω στη αυτογνωσία, τα χαμένα κομμάτια τής μνήμης, την σχετικότητα των αναμνήσεων τού ίδιου γεγονότος, από διαφορετικά άτομα.
Το τέλος τού μυθιστορήματος από άποψη πλοκής αμήχανο.
Κρίμα που ένα τόσο σπουδαίο μυθιστόρημα (δοκίμιο), πάνω στην αυτογνωσία, στα παιγνίδια τής μνήμης και τής λήθης, στο ποιοι νομίζουμε πως είμαστε, στο ποιοι είμαστε μέσα από τα μάτια των άλλων, την αναδρομική ερμηνεία των γεγονότων, τη φθορά και το θάνατο, είναι τόσο ανεπαρκές από μυθιστορηματική (πλοκή) άποψη και αμήχανο, σαν πράγματι ο Μπαρνς από αμηχανία, κατέληξε το μυθιστόρημα, "με ένα κάποιο τέλος" για να ξεμπερδεύει. Ίσως, επειδή πιστεύω, ο Μπαρνς είναι κυρίως στοχαστής, παρά μυθοπλόκος. Αδυναμίες πλοκής: Γιατί μια μεγάλη γυναίκα που πεθαίνει (η Σάρα Φορντ, μητέρα τής Βερόνικα τής ηρωίδας, η οποία Βερόνικα, στην ηλικία των είκοσι ετών, είχε μια ιδιότυπη και αποτυχημένη ερωτική σχέση, με το ήρωα αφηγητή τον Τόνυ, αφήνει σε ένα εξηντάρη πια Τόνυ (ο οποίος σελ. 101 δηλώνει ότι δε θυμάται ούτε το μικρό της όνομα), μετά σαράντα χρόνια στη διαθήκη της, 500 λίρες (απίθανο ενδεχόμενο), και το ημερολόγιο τού Έιντριαν, (έστω πιθανό ενδεχόμενο), ο οποίος Έιντριαν έχει ήδη αυτοκτονήσει, παιδικού φίλου τού Τόνι, ιδιαίτερα χαρισματικού και ευφυούς, και ο οποίος (Έντριαν) μετά τον Τόνυ είχε κάνει σχέση με την Βερόνικα; Ο Τόνυ δέχεται τα χρήματα, αλλά η Βερόνικα κρατεί το ημερολόγιο τού Έιντριαν, το οποίο ο Τόνι διεκδικεί. Σε διαφορετικές συναντήσεις τού παραδίδει πρώτα ένα φωτοαντίγραφο μιας σελίδας από το ημερολόγιο τού Έιντριαν περί "συσσώρευσης" και "τής αλληνέργειας σχέσεων και αισθημάτων, πότε αφαιρούν και πότε προσθέτουν", μάλλον ατυχές και ακατανόητο συγγραφικό εύρημα, με μαθηματικούς τύπους, οι οποίοι και μαθηματικά δεν στέκονται, με απόληξη «οπότε αν για παράδειγμα ο Τόνυ.......». Σε μια άλλη συνάντηση, τού παραδίδει μια επιστολή, την οποία ο Τόνυ είχε γράψει πριν σαράντα χρόνια λόγω ζήλειας, απευθυνόμενη στον Έιντριαν και την Βερόνικα.
Αποσπάσματα από την επιστολή: «Αγαπητέ Έιντριαν - ή μάλλον αγαπητοί Έιντριαν και Βερόνικα (γεια σου Σκύλα, σε καλωσορίζω σε τούτο το γράμμα). «Σίγουρα αξίζετε ο ένας στον άλλο. Ελπίζω να συνδεθείτε τόσο πολύ, ώστε η βλάβη να είναι μόνιμη. Ελπίζω να μετανιώσετε για κείνη τη μέρα που σάς σύστησα. Ελπίζω επίσης πως όταν τα χαλάσετε - σάς δίνω ένα εξάμηνο, που η περηφάνια και των δυο σας, θα το παρατείνει σε χρόνο, τόσο το καλύτερο λέω εγώ, για να γαμήσει ο ένας τον άλλο - θα σας έχει μείνει αρκετή πικρία για όλη σας τη ζωή, η οποία θα δηλητηριάζει τις επόμενες σχέσεις σας. Κάπου μάλιστα εύχομαι να κάνετε ένα παιδί, γιατί πιστεύω ακράδαντα ότι ο χρόνος εκδικείται -ω ναι - στη επόμενη και τη μεθεπόμενη γενιά. Βλέπε περιπτώσεις από τη μεγάλη Τέχνη. Η εκδίκηση όμως πρέπει να πηγαίνει στους σωστούς ανθρώπους, δηλ. σ᾿ εσάς τους δυο (κι εσείς δεν είσαστε δημιουργήματα μεγάλης τέχνης, αλλά καρικατούρες σκιτσογράφου). Επομένως δεν σάς το εύχομαι αυτό. Θα ήταν άδικο να φορτωθεί σ᾿ ένα αθώο έμβρυο το βάρος να ανακαλύψει μια μέρα ότι υπήρξε καρπός των λαγόνων σας. Μη σταματήσεις λοιπόν Βερόνικα να του φοράς το Durex στον μακαρονοειδή πούτσο του. Ή μήπως δεν τον έχεις αφήσει ακόμα να φθάσει μέχρι εκεί..........
Αν δε σε έχει αφήσει ακόμα να το πας μέχρι τέλους, σε συμβουλεύω να τα χαλάσεις μαζί της, και τότε θα σού έρθει τρέχοντας με μουσκεμένη κιλότα και τα προφυλακτικά στο χέρι, πρόθυμη να σού το δώσει*]..........
Βερόνικα: πολύ ενδιαφέρον αυτό το κοινό γράμμα. Η δική σου κακεντρέχεια ανακατεμένη με τη δική του ηθικολογία. Τι γάμος ταλέντων. Σαν να λέμε η δική σου αίσθηση κοινωνικής ανωτερότητας με τη δική του αίσθηση πνευματικής ανωτερότητας. Μη νομίζεις όμως ότι μπορείς να ξεγελάσεις τον Έιντριαν, όπως ξεγέλασες (για ένα διάστημα) εμένα. Αυτό μπορεί να πετύχει βραχυπρόθεσμα. Μακροπρόθεσμα όμως; Όλο το ζήτημα είναι αν προλάβεις να μείνεις έγκυος, προτού ανακαλύψει πόσο βαρετή είσαι....... Ο χρόνος θα δείξει».
Μετά από πολλές συναντήσεις, κατά τις οποίες η Βερόνικα αντιμετωπίζει με μεγάλη εχθρότητα τον Τόνι και σβύνει παντελώς την κρυφή του ελπίδα για επανασύνδεση, το μυθιστόρημα τελειώνει άτεχνα και σκοτεινά, με πιο πιθανή ερμηνεία ότι ο Έιντριαν έχει κάνει ένα ανάπηρο παιδί, σαράντα χρόνων πια άνδρας με τη μάνα της Βερόνικα σε επικίνδυνα προχωρημένη ηλικία,(γράφει με τη Μητέρα), τον οποίο η Βερόνικα επισκέπτεται στο άσυλο.(;)
Αποσπάσματα:
«θολές αναμνήσεις που ο χρόνος παραμόρφωνε, μετατρέποντας τις σε βεβαιότητα. Αφού δεν μπορώ πια να είμαι βέβαιος για τα πραγματικά γεγονότα, ας μείνω πιστός στην εντύπωση που άφησαν»
«κατά μία έννοια δεν μπορώ να ξέρω, τι είναι αυτό που δεν ξέρω. Αυτό είναι φιλοσοφικά αυταπόδεικτο. Όλη αυτή η ιστορία τής απόδοσης ευθυνών δε είναι μια μορφή υπεκφυγής; Θέλουμε να κατηγορήσουμε ένα άτομο, ώστε να αθωωθούν όλα τα υπόλοιπα. Ή κατηγορούμε μια ιστορική διαδικασία, για να απαλλάξουμε τα άτομα. Ή τα πάντα βρίσκονται στο χάος της αναρχίας, οπότε η συνέπεια είναι η ίδια». (Σκέψεις του Έιντριαν για τα αίτια του 1ου Παγκοσμίου πολέμου και τη δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου).
Ο Έιντριαν σε επιστολή που είχε αφήσει στον ανακριτή για την αυτοκτονία του: «Η ζωή είναι ένα δώρο που σού παρέχεται χωρίς να το ζητήσεις. Κι το σκεπτόμενο άτομο, έχει το φιλοσοφικό καθήκον, αν το αποφασίσει να αρνηθεί το αζήτητο δώρο».
«Να ανακαλύπτεις, για παράδειγμα, ότι καθώς λιγοστεύουν οι μάρτυρες της ζωής σου, υπάρχει λιγότερη επιβεβαίωση και κατά συνέπεια βεβαιότητα ως προς το τι είσαι και τι ήσουν»
«Όταν είσαι στα είκοσι σου, μπορούσες να θυμάσαι ολόκληρη τη σύντομη ζωή σου· αργότερα, η μνήμη γίνεται κάτι γεμάτο με κουρέλια και μπαλώματα. Κάτι σαν το μαύρο κουτί των αεροπλάνων, που καταγράφει τι συνέβη την ώρα του δυστυχήματος. Αν δεν συμβεί τίποτα η ταινία σβύνεται αυτόματα. Αν λοιπόν συντριβείς, γίνεται ολοφάνερο το γιατί· αν δεν συντριβείς, το ημερολόγιο του ταξιδιού σου δεν είναι και τόσο σαφές».
* Όταν χωρίσαμε, κοιμήθηκε μαζί μου.
Αποσπάσματα από την επιστολή: «Αγαπητέ Έιντριαν - ή μάλλον αγαπητοί Έιντριαν και Βερόνικα (γεια σου Σκύλα, σε καλωσορίζω σε τούτο το γράμμα). «Σίγουρα αξίζετε ο ένας στον άλλο. Ελπίζω να συνδεθείτε τόσο πολύ, ώστε η βλάβη να είναι μόνιμη. Ελπίζω να μετανιώσετε για κείνη τη μέρα που σάς σύστησα. Ελπίζω επίσης πως όταν τα χαλάσετε - σάς δίνω ένα εξάμηνο, που η περηφάνια και των δυο σας, θα το παρατείνει σε χρόνο, τόσο το καλύτερο λέω εγώ, για να γαμήσει ο ένας τον άλλο - θα σας έχει μείνει αρκετή πικρία για όλη σας τη ζωή, η οποία θα δηλητηριάζει τις επόμενες σχέσεις σας. Κάπου μάλιστα εύχομαι να κάνετε ένα παιδί, γιατί πιστεύω ακράδαντα ότι ο χρόνος εκδικείται -ω ναι - στη επόμενη και τη μεθεπόμενη γενιά. Βλέπε περιπτώσεις από τη μεγάλη Τέχνη. Η εκδίκηση όμως πρέπει να πηγαίνει στους σωστούς ανθρώπους, δηλ. σ᾿ εσάς τους δυο (κι εσείς δεν είσαστε δημιουργήματα μεγάλης τέχνης, αλλά καρικατούρες σκιτσογράφου). Επομένως δεν σάς το εύχομαι αυτό. Θα ήταν άδικο να φορτωθεί σ᾿ ένα αθώο έμβρυο το βάρος να ανακαλύψει μια μέρα ότι υπήρξε καρπός των λαγόνων σας. Μη σταματήσεις λοιπόν Βερόνικα να του φοράς το Durex στον μακαρονοειδή πούτσο του. Ή μήπως δεν τον έχεις αφήσει ακόμα να φθάσει μέχρι εκεί..........
Αν δε σε έχει αφήσει ακόμα να το πας μέχρι τέλους, σε συμβουλεύω να τα χαλάσεις μαζί της, και τότε θα σού έρθει τρέχοντας με μουσκεμένη κιλότα και τα προφυλακτικά στο χέρι, πρόθυμη να σού το δώσει*]..........
Βερόνικα: πολύ ενδιαφέρον αυτό το κοινό γράμμα. Η δική σου κακεντρέχεια ανακατεμένη με τη δική του ηθικολογία. Τι γάμος ταλέντων. Σαν να λέμε η δική σου αίσθηση κοινωνικής ανωτερότητας με τη δική του αίσθηση πνευματικής ανωτερότητας. Μη νομίζεις όμως ότι μπορείς να ξεγελάσεις τον Έιντριαν, όπως ξεγέλασες (για ένα διάστημα) εμένα. Αυτό μπορεί να πετύχει βραχυπρόθεσμα. Μακροπρόθεσμα όμως; Όλο το ζήτημα είναι αν προλάβεις να μείνεις έγκυος, προτού ανακαλύψει πόσο βαρετή είσαι....... Ο χρόνος θα δείξει».
Μετά από πολλές συναντήσεις, κατά τις οποίες η Βερόνικα αντιμετωπίζει με μεγάλη εχθρότητα τον Τόνι και σβύνει παντελώς την κρυφή του ελπίδα για επανασύνδεση, το μυθιστόρημα τελειώνει άτεχνα και σκοτεινά, με πιο πιθανή ερμηνεία ότι ο Έιντριαν έχει κάνει ένα ανάπηρο παιδί, σαράντα χρόνων πια άνδρας με τη μάνα της Βερόνικα σε επικίνδυνα προχωρημένη ηλικία,(γράφει με τη Μητέρα), τον οποίο η Βερόνικα επισκέπτεται στο άσυλο.(;)
Αποσπάσματα:
«θολές αναμνήσεις που ο χρόνος παραμόρφωνε, μετατρέποντας τις σε βεβαιότητα. Αφού δεν μπορώ πια να είμαι βέβαιος για τα πραγματικά γεγονότα, ας μείνω πιστός στην εντύπωση που άφησαν»
«κατά μία έννοια δεν μπορώ να ξέρω, τι είναι αυτό που δεν ξέρω. Αυτό είναι φιλοσοφικά αυταπόδεικτο. Όλη αυτή η ιστορία τής απόδοσης ευθυνών δε είναι μια μορφή υπεκφυγής; Θέλουμε να κατηγορήσουμε ένα άτομο, ώστε να αθωωθούν όλα τα υπόλοιπα. Ή κατηγορούμε μια ιστορική διαδικασία, για να απαλλάξουμε τα άτομα. Ή τα πάντα βρίσκονται στο χάος της αναρχίας, οπότε η συνέπεια είναι η ίδια». (Σκέψεις του Έιντριαν για τα αίτια του 1ου Παγκοσμίου πολέμου και τη δολοφονία του αρχιδούκα Φραγκίσκου Φερδινάνδου).
Ο Έιντριαν σε επιστολή που είχε αφήσει στον ανακριτή για την αυτοκτονία του: «Η ζωή είναι ένα δώρο που σού παρέχεται χωρίς να το ζητήσεις. Κι το σκεπτόμενο άτομο, έχει το φιλοσοφικό καθήκον, αν το αποφασίσει να αρνηθεί το αζήτητο δώρο».
«Να ανακαλύπτεις, για παράδειγμα, ότι καθώς λιγοστεύουν οι μάρτυρες της ζωής σου, υπάρχει λιγότερη επιβεβαίωση και κατά συνέπεια βεβαιότητα ως προς το τι είσαι και τι ήσουν»
«Όταν είσαι στα είκοσι σου, μπορούσες να θυμάσαι ολόκληρη τη σύντομη ζωή σου· αργότερα, η μνήμη γίνεται κάτι γεμάτο με κουρέλια και μπαλώματα. Κάτι σαν το μαύρο κουτί των αεροπλάνων, που καταγράφει τι συνέβη την ώρα του δυστυχήματος. Αν δεν συμβεί τίποτα η ταινία σβύνεται αυτόματα. Αν λοιπόν συντριβείς, γίνεται ολοφάνερο το γιατί· αν δεν συντριβείς, το ημερολόγιο του ταξιδιού σου δεν είναι και τόσο σαφές».
* Όταν χωρίσαμε, κοιμήθηκε μαζί μου.