Γυναίκες μουσικοί και τραγουδίστριες στα Κρητικά.

Η μουσική στη Κρήτη είναι υπόθεση των αντρών. Σίγουρα έχουν παίξουν ρόλο οι κοινωνικές αντιλήψεις, αλλά και η ίδια η παραγωγή και επικοινωνία τής μουσικής στην περίοδο τής διαμόρφωσης των σημερινών ακουσμάτων· σε μια εποχή που δεν υπήρχαν τα σύγχρονα μέσα αναπαραγωγής και διάδοσης της, αλλά και τής δυσκολίας μετακίνησης από τόπο σε τόπο των μουσικών και τραγουδιστών, σε γιορτές ή πανηγύρια μια κι αυτά   ήταν τα κυρίαρχα μέσα για να ακουστεί η μουσική τους  αυτό ήταν πιο δύσκολο για τις γυναίκες. Η Ασπασία η Παπαδάκη η πρώτη επαγγελματίας γυναίκα βιολατόρισσα, λυράρισσα και λαουτιέρης σε μια συνέντευξη στο Γιώργο Βιτώρο λέει σχετικά  για αυτές  τις δυσκολίες, (ευνόητα πολύ πιο δύσκολα για μια γυναίκα) στο διπλανό βίντεο:

 Είναι γνωστή η παραγωγή  μουσικής από άνδρες λυράρηδες ή βιολάτορες, λαουτιέρηδες, και τραγουδιστάδες: Υπέροχες  μουσικές δημιουργίες (κυρίως σε συρτά ή κοντυλιές)  και με διαφορετικό μουσικό ύφος ανάλογα με το δημιουργό, κυρίως από τούς μεγάλους δημιουργούς  των γενιών κυρίως  τού είκοσι και τού τριάντα, δεμένες με γλέντια ή παρέες, με ξεφαντώματα, με μεγάλο ερωτικό πάθος, και καημούς.
Η σύγχρονή  μουσική παραγωγή των γυναικών είναι κυρίως τραγουδιστική (υπάρχουν υπέροχες τραγουδίστριες με καλλιέργεια, αισθητική  και γνώση), αλλά διαφέρει και κατά τον τρόπο έκφρασης. Κυρίως τραγουδούν αμανέδες τού Μπαξεβάνη, τού Φουσταλιέρη και άλλων, Ριζίτικα και κάποια συρτά (κυρίως των πρώτων δημιουργών (Πρωτομαστόρων όπως συνηθίζεται να αποκαλούνται), αλλά  πολύ σπάνια με συνοδεία λύρας ή βιολιού, (Πιστεύω ότι θα γίνει κι αυτό).  Κυρίως   οι γυναίκες τραγουδίστριες συνοδεύονται με    λαούτο, μπουλγκαρί, θιαμπόλι ή άλλο πνευστό.  Ίσως  να είναι και μια "αντίδραση" (λογική ή ψυχαναλυτική) στην παντοκρατορία κυρίως τής λύρας, αλλά και τού βιολιού, και η ανάγκη για εύρεση νέων χώρων έκφρασης, αλλά και νέου τρόπου έκφρασης.  Επίσης ανάγκης  έκφρασης "πρωταγωνιστικής" κάποιων μουσικών ανδρών που είναι δεξιοτέχνες σε άλλα όργανα πλην λύρας και βιολιού και επιζητούν την παρουσία μιας καλής γυναικείας φωνής. Πάντως για όσους αγαπούν πολύ τη λύρα  και το βιολί, η απουσία τού γλυκόηχου τους είναι έντονα αισθητή.
Η παρουσίαση δεν είναι πάντα αξιολογική αλλά συνολική, ιστορική, για την παρουσία τής γυναίκας στην Κρητική μουσική.

Λαυρεντία Μπερνιδάκη (1915 - 2012) — (Αδελφή τού Μπαξεβάνη) η πρώτη

μη επαγγελματίας τραγουδίστρια.

Ηχογραφήθηκε, το 1947. Σύνθεση Στέλιου Φουσταλιέρη ο οποίος παίζει και το μπουλγαρί. Ερμηνεύει  η Λαυρεντία Μπερνιδάκη 

 - Μανώλης Λαγός - Λαυρεντία Μπερνιδάκη

ΑΣΠΑΣΊΑ ΠΑΠΑΔΆΚΗ (Η πρώτη επαγγελματίας βιολάρισσα, λυράρισσα, λαουτιέρισσα)

Κολυμπαριανός  συρτός τού Νικολάου Σαριδάκη ή Μαύρου.
στο λαγούτο ο αδελφός της Παύλος Παπαδάκης

Η Ασπασία Παπαδάκη, παίζει Στειακές κοντυλιές

Ασπασία Παπαδάκη - Τα δυο πουλιά σε μια φωλιά - (συρτός Καραγκιουλέ)

Ασπασία Παπαδάκη - Τού μερακλή ο στεναγμός
Λαγούτο ο αδελφός της Παύλος Παπαδάκης

Μαρία Μαστρογιωργάκη - Χλειουνάκη γεννημένη  στην Άνω Βιάννο.

Μια αισθαντική κρητική φωνή. (Εδώ σε υπέροχα παιγμένες κοντυλιές)

Κοντυλιές Καλογερίδη - από το δίσκο Φεγγαροβραδιές στη Βιάννο
Βιολί τραγούδι: Νίκος Κόμης
Τραγουδεί με την αισθαντική φωνή της  και η  Μαρία Μαστρογιωργάκη - Χλειουνάκη .

Στειακές κοντυλιές
Βιολί: Γιώργος Λαποκωνσταντάκης
Κιθάρα: Αχιλλέας Περσίδης
Μαντολίνο: Μιχάλης Σταυρακάκης.
Τραγουδεί η γλυκύτατη  Μαρία Μαστρογιωργάκη - Χλειουνάκη 

ΤΑΣΟΎΛΑ (Μια λυράρισσα "θύμα" τής ομορφιάς και τού ναρκισσισμού της.

Τελικά έμεινε στα ρηχά)

Σπήλι Ρεθύμνου στις 13/8/2003
Στρατής Μαμαλάκης Λαούτο-τραγούδι
Στέλιος Σταματογιαννάκης Λαούτο
Γιάννης Χριστοδουλάκης κιθάρα

Μαύρα ρούχα, Σπήλι 1997 

Κι αν έφυγες ....  

Χρυσούλα Τζωρτζάκη (Γιατί τόση λίγη παρουσία στα Κρητικά;)

Παρεΐστικο κέφι, μεράκι. Κάποιες παραφωνίες κεφιού δεν χαλούν το όμορφο κλίμα.

Ελένη Δρετάκη

(Γεννήθηκε στην Αγία Βαρβάρα Ηρακλείου. Ξεκίνησε από το Ελληνικό Ωδείο το 1981, με δάσκαλό της στην κρητική λύρα τον Κώστα Μουντάκη. Συνέχισε με σπουδές στη βυζαντινή μουσική και την ευρωπαϊκή. Δίδαξε λύρα στα ωδεία ανατολικής Κρήτης από το 1985 έως το 2011. Από το 1989 κατοικεί μόνιμα στη Σητεία.

Στειακές κοντυλιές (μια πολύ ωραία εκτέλεση)

Κοντυλιές Φοραδάρη

ΑΡΕΤΉ ΚΑΜΗΛΆΚΗ (Βιολάρισσα από την Κίσσαμο)

Σειρά από συρτά.  Ακούγονται με τη σειρά οι σκοποί : Χανιώτκος αγνώστου συνθέτη , Θερισσιανός τού Νικολή Χάρχαλη και Καρεφυλλιανός τού Κωνσταντίνου Μπουλταδάκη ή Καναρίνη
Γιάννης Σκουλάς: λαγούτο,  Κωστής Κυριτσάκης: τραγούδι

Τρέχει νερό στον ποταμό (Κολυμπαριανός τού Νικόλαου Σαριδάκη ή Μαύρου.
Λαούτο-Τραγούδι: Στεριανόπουλος Λευτέρης
Λαούτο: Ουζουνίδης Βαλάντης

Σκοποί- Α Καραγκιουλές, Β Καραγκιουλές, Παραλλαγή Χανιώτη τού Βουρογιάννη
Στεριανόπουλος Λευτέρης -Λαούτο,Τραγούδι,  
Ουζουνίδης Βαλάντης-Λαούτο

Καλλεργιανός συρτός
Ουζουνίδης Βαλάντης: Λαούτο

ΣΤΈΛΛΑ ΣΕΙΡΑΓΆΚΗ

(Τι να γράψεις γι αυτή την υπέροχη τραγουδίστρια ).

Μια Υπέροχη τραγουδίστρια σε παραδοσιακά Κρητικά τραγούδια.
Ακούγονται τα τραγούδια:
1. "Αυγερινός θε να γενώ" Ριζίτικο.
3. "Γέμισε ο κόσμος ερωτιές" Στίχοι-μουσική: Κώστας Μουντάκης.
3. "Κρουσταλοβραχιονάτη μου" Στίχοι-μουσική: Γιώργης Κουτσουρέλης.
4. "Προσπάθησα να σ᾿ αρνηθώ", "Βαρύς Πισκοπιανός Σκοπός"
5. "Μυρίζουν οι βασιλικοί- Ο μερακλής ο άνθρωπος" Ριζίτικο- Συρτός
Συμμετέχουν:
Μανώλης Βερδινάκης:  Λαούτο,     Σπύρος Παπαδάκης: Κιθάρα
       Αλέξανδρος Κανακάκης:  Πνευστά

1. "Αυγερινός θε να γενώ" Αυγερινός θε να γενώ να μπω στην κάμερά σου να ιδώ την τάβλα που δειπνάς, την κλίνη πού κοιμάσαι την κόρη απ᾿ αγκαλιάζεσαι, αν είν᾿ καλιά από μένα κι αν είναι γαϊτανόφρυδη.
2."Γέμισε ο κόσμος ερωτιές"
Γέμισε ο κόσμος ερωτιές απ᾿ την δική μου αγάπη μα εμένα μού ᾿μεινε η καρδιά λαβωματιές γεμάτη.. Χίλιες φορές να γεννηθείς και χίλιες να ποθάνεις σαν την δική μου τη φιλιά φιλιά δεν ξανακάνεις..
4. "Προσπάθησα να σ᾿ αρνηθώ" Προσπάθησα να σ᾿ αρνηθώ μα δεν εβρήκα τρόπο γιατί η καρδιά μου σ᾿ έκλεισε στον πιο βαθύ της τόπο. Όταν τον κόσμο στερηθώ και τη ζωή μου χάσω τότε μονάχα πίστεψε πως θέλα σού ξεχάσω.

3. "Κρουσταλοβραχιονάτη μου" Άνοιξε το παράθυρο με το χιονάτο χέρι κρουσταλοβραχιονάτη μου, να δει ο ήλιος κι άλλο φως, άσπρο μου περιστέρι! κρουσταλοβραχιονάτη μου Να ακούσεις το τραγούδι μου που έρχεται σιμά σου, κρουσταλοβραχιονάτη μου, είναι παλμός και άρωμα τής τόσης ομορφιάς σου! κρουσταλοβραχιονάτη μου.

5.Μυρίζουν οι βασιλικοί
Μυρίζουν οι βασιλικοί μυρίζουν κι οι βαρσάμοι μα σα μυρίζω ο φρόνιμο βαρσάμια δε μυρίζουν, Μυρίζει εκειά που κάθεται μυρίζει εκειά ᾿που στέκει Μυρίζει εκειά που πορπατεί

"Εγείραν τα κλωνάρια μου" Στίχοι-μουσική: Παναγιώτης Τούντας (Πρώτη εκτέλεση Μπαξεβάνης)
Μανώλης Βερδινάκης:  Λαούτο,     Σπύρος Παπαδάκης: Κιθάρα
       Αλέξανδρος Κανακάκης:  Πνευστά

"Εγείραν τα κλωνάρια μου" 
Εγείραν τα κλωνάρια μου,
ωχ μικρό, μελαχρινό,
στη γη και μαραθήκαν
 
Κι όσα πουλιά καθόντανε,
αχ μικρό, μελαχρινό
όλα μ᾿ απαρνηθήκαν
 
Ξεράθηκαν και τα κλαριά
ωχ μικρό, μελαχρινό,
που ᾿χτιζα τη φωλιά μου

Σωθήκαν και τα γιατρικά
ωχ μικρό, σγουρό γλυκό
που ᾿γαίναν την καρδιά μου.

ΆΛΛΗ ΜΙΑ ΥΠΈΡΟΧΗ ΤΡΑΓΟΥΔΊΣΤΡΙΑ

ΕΥΓΕΝΊΑ ΤΌΛΗ - ΔΑΜΑΒΟΛΊΤΗ

Συνάντηση τού Ρος Ντέιλι με την  Ευγενία Τόλη - Δαμαβολίτη.
Ακούγονται τα τραγούδια: 1."Το τελευταίο δάκρυ" - μουσική/ στίχοι: Κώστας Παπαδάκης (Ναύτης) σε μια πολύ αισθαντική, λυρική εκτέλεση.
2. "Προσπάθησα να σ᾿ αρνηθώ", "Βαρύς Πισκοπιανός Σκοπός"
3. α) Συρτός Χαραυγή- μουσική/στίχοι: Ηλίας Δροσεράκης
β) Ο τελευταίος του Ναύτη - μουσική/στίχοι: Κώστας Παπαδάκης (Ναύτης)

Στη συναυλία συμμετείχαν οι μουσικοί:
Ross Daly : Λύρα, Σάζι
Ευγενία Δαμαβολίτη -Τόλη : Τραγούδι
Γιάννης Παξιμαδάκης : Τραγούδι, Μπουλγκαρί
Κέλυ Θωμά : Λύρα
Γιώργος Σταυρακάκης : Λαούτο
Ελεάννα Παπανικολάου : Κρουστά

Ευγενία Τόλη - Δαμαβολίτη σε παραδοσιακά τραγούδια

Ακούγονται τα τραγούδια: 1. "Κρητικορεμπέτικο" τού Στέλιου Φουσταλιέρη (Μα εσένα η αγάπη σου) 2. "Συρτός Χάρχαλη" (Γιάντα με κάνεις να πονώ) 3. "Σπαθιά να βρέχεις ουρανέ" (Παραδοσιακό) 4. "Κρυφά για σένα θα πονώ". Μουσική-στίχοι: Στέλιου Φουσταλιέρης
Μπουλγαρί: Γιάννης Παξιμαδάκης

ΕΙΡΉΝΗ ΔΕΡΈΜΠΕΗ

Παλαιοκαστρινός  Συρτός

Ο  Νιοχωριανός Συρτός είναι μια διασκευή τού Στέλιου Φουσταλιέρη στον Παλαιοκαστρινό Συρτό του Αντώνη Τριανταφυλλάκη ή Κιόρου β΄
Ειρήνη Δερέμπεη και Κάρολος Κουκλάκης

Δάσκαλε Τσέγκα Μερακλή (Συρτός Αζωγυριανός)

Μουσική: Νικολής Τσέγκας
Μαντινάδες: Θοδωρής Ρηγηνιώτης
Ειρήνη Δερέμπεη: Καβάλ και τραγούδι
Κάρολος Κουκλάκης: Μπουλγαρί

Συρτός Ανωγειανός

Συρτός Ανωγειανός όπως τον ακούσαμε από τον Γιάννη Μπερνιδάκη ή Μπαξεβάνη και τον Στέλιο Φουσταλιέρη
Παίζουν και τραγουδούν:
Ειρήνη Δερέμπεη: Θιαμπόλι
Κάρολος Κουκλάκης: Μπουλγαρί

Συρτός Βοριάς

Μουσική:Ανδρέας Μαριάνος
Στίχοι: Θοδωρής Ρηγηνιώτης
Ειρήνη Δερέμπεη και Κάρολος Κουκλάκης

ΣΤΈΛΛΑ ΚΟΥΚΆΚΗ

Συρτά: α) Δεν κλαίνε οι δυνατές καρδιές, Μουσική-στίχοι: Νίκος  Ξυλούρης,
β) Θα ξεκλειδώσω την καρδιά (συρτός μπαρμπούνι μου τού Ν. Τζέγκα)
Λύρα, Τραγούδι: Στέλλα Κουκάκη   Λαούτο: Γιάννης Μολυμπάκης
Λαούτο, τραγούδι: Γιώργης Ανδρεαδάκης
Μαντολίνο, τραγούδι: Μάρκος Κωνσταντάκης

Περνάς και δε με χαιρετάς / Ένας καινούριος άνεμος
/ Δώσε μου το δικαίωμα.  Μουσική-στίχοι: Θανάσης Σκορδαλός

Λύρα, Τραγούδι: Στέλλα Κουκάκη  Λαούτο: Γιάννης Μολυμπάκης 
Λαούτο, τραγούδι: Γιώργης Ανδρεαδάκης 
Μαντολίνο, τραγούδι: Μάρκος Κωνσταντάκης

ΔΈΣΠΟΙΝΑ ΑΣΠΡΆ

 Στειακές Κοντυλιές- Ασπρά Δέσποινα κ Μετζάκης Μανώλης

Λύρα-Τραγούδι: Μανώλης Μετζάκης
Μαντολίνο-Τραγούδι: Δέσποινα Ασπρά
Λαούτο-Φωνή: Δημήτρης Χατζάκης
Λαούτο: Μανώλης Μαυροειδής
Κρουστά: Γιώργος Κουνάλης

Μέθη, Κάβο Σίδερος

Λύρα-Τραγούδι: Μανώλης Μετζάκης
Μαντολίνο-Τραγούδι: Δέσποινα Ασπρά
Λαούτο-Φωνή: Δημήτρης Χατζάκης
Λαούτο: Μανώλης Μαυροειδής
Κρουστά: Γιώργος Κουνάλης

Μέθη Στίχοι-Μουσική: Μήτσος Σταυρακάκης
Το να μεθύσεις με κρασί αυτό δεν είναι μέθη,
εμέθυσα που η νιότη σου, στην αγκαλιά μου εβρέθη.

Πίνω του κόσμου τα πιοτά, για να ξεχάσω εκείνη
και μεθυσμένη η σκέψη μου, πηγαίνει και την βρίνει.

Κάβο Σίδερος
Μουσική: Στέλιος Πετράκης
Στίχοι: Γιάννης Πετράκης
Ανεζητώ και ρέγομαι όπου είν᾿  άκρια τόπου
᾿κει που κακό δεν έκαμε η δύναμη τ᾿  αθρώπου.
 
Έλα στον Κάβο Σίδερο και το χεράκι δώσ᾿ μου
να σεριανίσομε μαζί στις γειτονιές του κόσμου.

Μαρίνα Δακανάλη

Αυγερινός θε να γενώ (Ριζίτικο) - Τη μάνα μου την αγαπώ (Συρτό)
Έπαιξαν οι μουσικοί: Ανδρέας Αρβανίτης: λύρα,
Έκτορας Κυριάκου: λαούτο,  Γιώργος Βεντουρής: κοντραμπάσο,  Παναγιώτης Κατσικιώτης(Τσίκο): κρουστά,   Χρήστος Περάκης: λαούτο,  Δημήτρης Κουράσης: κρουστά

Σα δεις αγάπης δάκρυα-Στίχοι/Μουσική - Στέλιος Φουσταλιεράκης (Φουσταλιέρης)-1950

Κωστής Αβυσσινός - Μπουλγαρί,   Γιώργος Σταυράκης - Κιθάρα,τραγούδι
Νίκος Παραουλάκης - Πνευστά,    Μανούσος Κλαπάκης - Κρουστά