Επίκουρος  Λουκρήτιος

Χαραγμένα φιλοσοφικά κείμενα από τον Επικουρισμό, που χαράχθηκαν από τον Διογένη του Οἰνοανδέως και βρέθηκαν στην περιοχή Οινόανδα, μια ελληνική πόλη της ορεινής Λυκίας, στην ενδοχώρα της Μικράς Ασίας 100 χλμ βόρεια από το Καστελόριζο.

Ο Επίκουρος ήταν ένας Αθηναίος φιλόσοφος, που έζησε στην αρχή της Ελληνιστικής εποχής (341-270 πΧ) και ίδρυσε την φιλοσοφική σχολή των Επικουρείων, τον «Κήπο». Η διδασκαλία του Επίκουρου αποτελεί πηγή διαχρονικής έμπνευσης, επειδή ο φιλόσοφος κατανόησε την φύση τού ανθρώπου και τού σύμπαντος και έδειξε τον δρόμο προς την ευδαιμονική ζωή. Υπήρξε κατά τον διάσημο ψυχίατρο Ίρβιν Γιάλομ ο πρώτος υπαρξιακός ψυχοθεραπευτής επειδή ενδιαφέρθηκε να καταπραΰνει την ψυχική ταραχή, που οφείλεται στον υποσυνείδητο φόβο του θανάτου.

• Η φοβερή θλίψη του Επίκουρου γεννιέται αναμφίβολα από το άγχος τού θανάτου. «Μπορούμε να εξασφαλιστούμε ενάντια σε όλων των λογιών τα πράγματα. Αλλά όσο για το θάνατο, μένουμε όλοι σαν τούς κατοίκους μια κυριευμένης ακρόπολης. Από προσμονή σε προσμονή ξοδεύουμε τη ζωή μας και πεθαίνουμε με τον πόνο. Ο θάνατος δεν είναι τίποτα σε σχέση με εμάς, γιατί αυτό που είναι διαλυμένο είναι ανίκανο να αισθανθεί».
  
• Η παράξενη ηδονή που γι αυτή μιλάει ο Επίκουρος υπάρχει κυρίως στη απουσία πόνου: είναι η ευτυχία τής πέτρας. Για να "ξεφύγει από το πεπρωμένο" ο Επίκουρος σκοτώνει την ελπίδα. «Όλη η δυστυχία των ανθρώπων έρχεται από την ελπίδα που τούς βγάζει από τη σιωπή τής ακρόπολης και τούς στήνει στις επάλξεις να προσμένουν τη σωτηρία». Ας ξεχάσουμε λοιπόν τούς θεούς, ας μην τούς σκεφτούμε ποτέ πια και «ούτε οι σκέψεις μας τἠς μέρας ούτε τα όνειρα μας τής νύχτας θα φέρουν στενοχώρια».
  
• Η επίμονη προσπάθεια τούτου τού περίεργου πνεύματος εξαντλείται στο να υψώσει τύχη γύρω από τον άνθρωπο, να ξανακλείσει την πύλη τής ακρόπολης και να πνίξει την ανθρώπινη ελπίδα. Τότε ο Επίκουρος θα τραγουδήσει τη νίκη σ᾿ ένα ύμνο που δείχνει καθαρά τον αμυντικό χαρακτήρα της επανάστασής του. «Όταν η ώρα της αναπόφευκτης αναχώρησης θα σημάνει, η περιφρόνηση μας για κείνους που αγκιστρώνονται μάταια στη ύπαρξη θα ξεσπάσει στο ωραίο τραγούδι: Ω! πόσα άξια ζήσαμε»!
  

Τίτος Λουκρήτιος
​
Ο Λουκρήτιος γεννήθηκε περίπου στα 98-94 π.χ. και πέθανε γύρω στα 55-53 π.χ. Ήταν Ρωμαίος ποιητής και φιλόσοφος. Το μόνο γνωστό του έργο είναι το εκτενές φιλοσοφικό ποίημα De rerum natura", ("Περί της φύσεως των πραγμάτων"), με επικούρεια θεματολογία.

• Το μνημειώδες έπος του Λουκρήτιου "Για την Φύση των Πραγμάτων", προάγγελος και μοναδικός αρχαίος πρόγονος τής σύγχρονης επιστήμης και φιλοσοφίας, είναι η ποιητική εκδοχή τού χαμένου ελληνικού έργου "Περί Φύσεως" τού Επίκουρου, τής λαμπρότερης έκφανσης της αρχαίας ελληνικής φιλοσοφίας.
• Είναι ένας αριστουργηματικός ύμνος στην ελευθερία από τα δεσμά της θρησκείας, τού φόβου, των παθών, τής άγνοιας.
• Η ταύτιση νου (εγκέφαλου) και ψυχής είναι μια πολύ προχωρημένη άποψη για την εποχή του. Είναι γραμμένο υπό μορφή οδηγιών προς τον μαθητή του Μέμμιο.
• Στο έπος τού Λουκρήτιου ο Επίκουρος γίνεται εκπληκτικός επαναστάτης που δεν ήταν στην πραγματικότητα. Ο άνθρωπος τού Λουκρήτιου, αντίθετα βγαίνει από το οχυρωμένο στρατόπεδο και αρχίζει τις πρώτες επιθέσεις ενάντια στην θεότητα, εν ονόματι του ανθρώπινου πόνου.

Ανθολογημένα κείμενα από το βιβλίο "Για την Φύση των Πραγμάτων"

Από το πρώτο βιβλίο

• Η ίδια η θρησκεία είναι πού τόσες και τόσες φορές έγινε αιτία για εγκληματικές και ανόσιες πράξεις. Όπως τότε στην Αυλίδα, πού οι διαλεχτοί στρατάρχες των Δαναών κηλίδωσαν το βωμό με το αίμα τής Ιφιγένειας. Σαν λύθηκε κι έπεσε στα δυο της μάγουλα η κορδέλα πού έδενε τούς παρθενικούς της βοστρύχους, κι αντίκρισε τον πατέρα της περίλυπο να στέκει πλάι στο βωμό κι από δίπλα τούς ιερείς να κρύβουν το μαχαίρι, και το λαό να χύνει δάκρυα βλέποντάς την, άφωνη έπεσε στα γόνατα και σωριάστηκε καταγής. Χέρια αντικριστά την άρπαξαν κι την έσυραν στο βωμό. Θύμα έγινε θλιβερό, σφαγιασμένη από τον πατέρα της για να σαλπάρει με άνεμο ευνοϊκό και με καλούς οιωνούς ο στόλος. Σε τέτοιες πράξεις φριχτές σπρώχνει η θρησκεία.
• Η αρχή πού θα χρησιμεύσει από δω και πέρα για ξεκίνημα, είναι: ότι τίποτα δεν δημιουργείται από το τίποτα με θεϊκή βούληση. Πραγματικά, φόβος κυριεύει τούς θνητούς, επειδή βλέπουν να συμβαίνουν πολλά, πού δεν μπορούν με τη λογική να διακρίνουν τις αιτίες τους, και βάζουν με το νου τους ότι γίνονται με θεϊκή δύναμη. Γι αυτό, ξέροντας πώς τίποτα δεν μπορεί να δημιουργηθεί από το τίποτα, είμαστε ήδη στο σωστό δρόμο γι᾿ αυτό πού αναζητούμε: από ποια στοιχεία γεννιέται το καθετί; και πώς μπορεί όλα να γίνονται, χωρίς θεϊκή δράση.
• Αν μπορούσε το καθετί να γεννηθεί από το τίποτε, θα ήταν τότε δυνατό ένα οποιοδήποτε είδος να γεννηθεί απ᾿ τ᾿ οτιδήποτε και δεν θα υπήρχε ανάγκη σπέρματος. Επειδή όμως το καθετί γεννιέται και έρχεται στο φως από εκεί πού ενυπάρχει η ύλη και τα πρωταρχικά στοιχεία τής ουσίας του, δεν μπορεί τα πάντα να γεννιούνται από τα πάντα.

Από το δεύτερο βιβλίο

• Κι όμως υπάρχουν κάποιοι, και χωρίς να ᾿χουν ιδέα τι πράγμα είναι η ύλη, πιστεύουν πώς δίχως καθοδήγηση των θεών, η φύση δεν θα μπορούσε να εναλλάσσει τις εποχές του χρόνου τόσο ταιριαστά με τις ανάγκες του ανθρώπου, ούτε να παράγει τούς καρπούς κι όλα τα άλλα  δώρα που ζυγώνουν οι θνητοί παρακινημένοι από τη ξεμυαλίστρα Ηδονή, την οδηγήτρα και σύντροφο τους στη ζωή, αυτήν που  με τα θέλγητρα τής Αφροδίτης τούς παρακινεί να διαιωνίζουν το είδος, για να μη σβήσει η γενιά των ανθρώπων. Αυτοί που  φαντάζονται πως όλα τα τακτοποιούν οι θεοί για χάρη των ανθρώπων είναι φανερό πως έχουν ξεστρατίσει από το δρόμο τής αλήθειας. Εγώ ακόμα κι αν αγνοούσα τι πράγμα είναι τα αρχικά στοιχεία, από τα ίδια τα ουράνια φαινόμενα  και από πολλά άλλα γεγονότα θα τολμούσα να βεβαιώσω και να αποδείξω πώς είναι αδύνατον ο κόσμος να έχει πλαστεί για μας από θεούς: με τόσες ατέλειες φορτωμένος!
  

Από το τρίτο βιβλίο

Εμπρός τώρα· για να μπορέσεις να μάθεις ότι ο νους κι οι ψυχές όλων των πλασμάτων γεννιούνται και πεθαίνουν, πρόσεξε στο εξής να εννοείς με την ίδια ονομασία και τα δύο· κι όταν σου μιλάω για την ψυχή και δείχνω πώς είναι θνητή, να καταλαβαίνεις πώς εννοώ και το νου, αφού είναι αξεδιάλυτα σε μια φύση ενιαία.... Και πραγματικά, όταν το ίδιο το σώμα, σα να λέμε το δοχείο της ψυχής, δεν μπορεί να την κρατήσει αν για κάποια αιτία κλονιστεί και χάσει τη συνοχή του, γιατί άδειασαν από αίμα οι φλέβες, πώς φαντάζεσαι πώς θα μπορούσε ο αέρας να την κρατήσει, πού είναι πολύ πιο αραιός από το σώμα μας;