Ιστορικά Μακεδόνες Αθηναίοι Σπαρτιάτες

Μέγας Αλέξανδρος από Φώτη Κόντογλου.

Υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες (1922)

Ανδρείοι σεις που πολεμήσατε και πέσατ᾿ ευκλεώς·
τους πανταχού νικήσαντας μη φοβηθέντες.
Άμωμοι σεις, αν έπταισαν ο Δίαιος και ο Κριτόλαος.
Όταν θέλουν οι Έλληνες να καυχηθούν,
«Τέτοιους βγάζει το έθνος μας» θα λένε
για σας. Έτσι θαυμάσιος θάναι ο έπαινός σας. Εγράφη εν Αλεξανδρείᾳ υπό Αχαιού·
έβδομον έτος Πτολεμαίου, Λαθύρου.

Ο καβάφης μέσα από τα λόγια ενός φανταστικού προσώπου, υμνεί το θάρρος και τη γενναιότητα των Ελλήνων της Αχαϊκής συμπολιτείας, και στέκεται με κριτική ματιά απέναντι στην ήττα των Ελλήνων στη Μικρά Ασία, τιμώντας βέβαια τη γενναιότητα και την αυτοθυσία του στρατού, αλλά υπενθυμίζοντας κιόλας πως οι μεγαλύτερες συμφορές για το ελληνικό έθνος προέρχονται από μοιραία λάθη της ηγεσίας του.

Περιεχόμενα Σελίδας

1. Ο Δημάρατος (1921)
2. Ο Βασιλεύς Δημήτριος (1906)
3. Εν Σπάρτῃ (1928)
4. Άγε, ω Βασιλεύ Λακεδαιμονίων (1928)
5. Στα 200 π.Χ. (1931)
6. Η Μάχη της Μαγνησίας (1915)
7. Εις Ιταλικήν παραλίαν (1925)
8. Ο Ιωάννης Καντακουζηνός υπερισχύει (1924)

Τα ποιήματα

Ο Δημάρατος (1921)

Το θέμα, ο Χαρακτήρ του Δημαράτου,
που τον επρότεινε ο Πορφύριος, εν συνομιλία,
έτσι το εξέφρασεν ο νέος σοφιστής
(σκοπεύοντας, μετά, ρητορικώς να το αναπτύξει).

«Πρώτα του βασιλέως Δαρείου, κ' έπειτα
του βασιλέως Ξέρξη ο αυλικός·
και τώρα με τον Ξέρξη και το στράτευμά του,
να επί τέλους θα δικαιωθεί ο Δημάρατος.

»Μεγάλη αδικία τον έγινε.
Ήταν του Αρίστωνος ο υιός. Αναίσχυντα
εδωροδόκησαν οι εχθροί του το μαντείον.
Και δεν τους έφθασε που τον εστέρησαν την βασιλεία,
αλλ' όταν πια υπέκυψε, και το απεφάσισε
να ζήσει μ' εγκαρτέρησιν ως ιδιώτης,
έπρεπ᾿ εμπρός και στον λαό να τον προσβάλουν,
έπρεπε δημοσία να τον ταπεινώσουν στην γιορτή.

«Όθεν τον Ξέρξη με πολύν ζήλον υπηρετεί.
Με τον μεγάλο Περσικό στρατό,
κι αυτός στην Σπάρτη θα ξαναγυρίσει·
και βασιλεύς σαν πριν, πως θα τον διώξει
αμέσως, πως θα τον εξευτελίσει
εκείνον τον ραδιούργον Λεωτυχίδη.

»Κ' η μέρες του περνούν γεμάτες μέριμνα·
να δίδει συμβουλές στους Πέρσας, να τους εξηγεί
το πως να κάμουν για να κατακτήσουν την Ελλάδα.

»Πολλές φροντίδες, πολλή σκέψις και για τούτο
είν' έτσι ανιαρές του Δημαράτου η μέρες·
πολλές φροντίδες, πολλή σκέψις και για τούτο
καμιά στιγμή χαράς δεν έχει ο Δημάρατος·
γιατί χαρά δεν είν' αυτό που αισθάνεται
(δεν είναι· δεν το παραδέχεται·
πώς να το πει χαρά; εκορυφώθ' η δυστυχία του)
όταν τα πράγματα τον δείχνουν φανερά
που οι Έλληνες θα βγούνε νικηταί.»

Σχόλια για το "Ο Δημάρατος"

Δημάρατος Βασιλιάς της Σπάρτης (510-491) από τον οίκο των Ευρυπωντιδών, γνωστός κυρίως για την έκπτωσή του από το βασιλικό αξίωμα και τη συμμετοχή του στην εκστρατεία του βασιλιά των Περσών Ξέρξη. Διαδέχτηκε στο θρόνο τον πατέρα του Αρίστωνα και ήταν συμβασιλέας του Κλεομένη Α΄, που ανήκε στους Αγιάδες, τον ανώτερο από τους δύο βασιλικούς οίκους της Σπάρτης.
Η υπεροχή λόγω καταγωγής του Κλεομένη, αλλά και η ισχυρή προσωπικότητα και η έντονη φιλοδοξία των δύο συμβασιλέων στάθηκαν η ρίζα της αμοιβαίας αντιπάθειάς τους, που γρήγορα εξελίχθηκε σε ανοιχτή έχθρα. Το 506, όταν οι Σπαρτιάτες εισέβαλαν στην Αττική, ο Δημάρατος αρνήθηκε να συνεργήσει, ανατρέποντας τα σχέδια του Κλεομένη. Και λίγο πριν από την περσική εκστρατεία του 490, όταν ο τελευταίος θέλησε να προλάβει πιθανές εξελίξεις συλλαμβάνοντας τους αρχηγούς των μηδιζόντων στην Αίγινα, ο Δημάρατος τους ειδοποίησε και ματαίωσε την προσπάθειά του.
Ύστερα από αυτό, ο Κλεομένης αποφάσισε να απαλλαγεί από τον αντίπαλο συμβασιλέα και, για να το επιτύχει, επωφελήθηκε από φήμες σχετικές με την καταγωγή του. Σύμφωνα με αυτές, ο πατέρας του Δημάρατου Αρίστων, που δεν είχε αποκτήσει διάδοχο από δύο προηγούμενους γάμους, όταν η τρίτη του γυναίκα γέννησε γιο, είχε δηλώσει ότι δεν μπορεί να είναι αυτός ο πατέρας του νεογέννητου Στη συνέχεια πάντως, όχι μόνο τον αναγνώρισε, αλλά και του έδωσε το όνομα «Δημάρατος» («αυτός που ο λαός ευχόταν», δηλαδή να γεννηθεί ο διάδοχος του οίκου του).
Αυτή η παλιά φήμη η σχετική με τη γέννηση του Δημάρατου ήταν αρκετή για τον Κλεομένη. Σε συνεννόηση με τον Λεωτυχίδη, έμμεσο κληρονόμο του οίκου των Ευρυπωντιδών, αμφισβήτησε τη νομιμότητα του βασιλικού αξιώματος του Δημάρατου, ο οποίος, ύστερα από δελφικό χρησμό, καθαιρέθηκε και στη θέση του αναγορεύτηκε ο Λεωτυχίδης. Ο Δημάρατος, αποφασισμένος να εκδικηθεί, κατέφυγε στους Πέρσες και σύντομα κέρδισε την εύνοια του Ξέρξη και υψηλή θέση στην ανακτορική ιεραρχία. Αναφέρεται μάλιστα ότι ήταν παρών, όταν πάρθηκε στα Σούσα η απόφαση για τη μεγάλη εκστρατεία στην Ελλάδα, που τη γνωστοποίησε με μυστικό μήνυμα στους Σπαρτιάτες. Αναξιόπιστη κρίθηκε, λίγο πριν από τη μάχη των Θερμοπυλών, η απάντησή του στον Ξέρξη ότι θα αντιμετωπίσει από την πλευρά των Ελλήνων αντίσταση μέχρις εσχάτων.
Όταν ο Ξέρξης επέστρεψε στην Ασία, αντάμειψε το Δημάρατο για τις υπηρεσίες του παραχωρώντας του τρεις πόλεις. Ο Δημάρατος δημιούργησε οικογένεια και έζησε την υπόλοιπη ζωή του. Πότε πέθανε δεν είναι γνωστό.
Η ιστορική μοίρα του Δημάρατου καθορίστηκε από τη σύγκρουσή του με τον Κλεομένη. Πριν από αυτή, φαίνεται ότι είχε δείξει σημαντικές ικανότητες. Πάντως, το καίριο για την τελική εκτίμηση ερώτημα είναι αν η προσωπική περιπέτεια τον οδήγησε στην προδοσία ή αν, μέσα οπωσδήποτε στο πλαίσιο της εξάρτησής του από τους Πέρσες, προσπάθησε να βοηθήσει τους Έλληνες. Όσες πληροφορίες παρέχει η προβληματική πηγή του Ηροδότου μπορούν να στηρίξουν και τις δύο απόψεις.

Ο Βασιλεύς Δημήτριος (1906)

Ὤσπερ οὐ βασιλεύς, άλλ᾿ ὑποκριτής,
μεταμφιέννυται χλαμύδα φαιάν αντί
τῆς τραγικῆς ἐκείνης, και διαλαθών
ὑπεχώρησεν.
Πλόυταρχος, Βίος Δημητρίου

Σαν τον παραίτησαν οι Μακεδόνες
κι απέδειξαν πως προτιμούν τον Πύρρο
ο βασιλεύς Δημήτριος (μεγάλην
είχε ψυχή) καθόλου - έτσι είπαν -
δεν φέρθηκε σαν βασιλεύς. Επήγε
κ' έβγαλε τα χρυσά φορέματά του,
και τα ποδήματά του πέταξε
τα ολοπόρφυρα. Με ρούχ' απλά
ντύθηκε γρήγορα και ξέφυγε.
Κάμνοντας όμοια σαν ηθοποιός
που όταν η παράστασις τελειώσει,
αλλάζει φορεσιά κι απέρχεται.

Σχόλιο στο "Ο Βασιλεύς Δημήτριος

Δημήτριος ο Πολιορκητής: Μακεδόνας βασιλιάς (337-283 π.χ.). Το 310 π.χ. κατέλαβε την Αθήνα και στη συνέχεια άλλες ελληνικές πόλεις αλλά νικήθηκε στην Ιψό το 301 π.χ. από τις δυνάμεις Κασσάνδρου, Σελεύκου, Λυσιμάχου, Πτολεμαίου, διαδόχων του Μ. Αλεξάνδρου. Το 288 π.χ. ηττήθηκε και πάλι από τις δυνάμεις Σελεύκου, Λυσιμάχου, Πτολεμαίου, και Πύρρου Τον εγκατέλειψαν οι Μακεδόνες στρατιώτες του, κουρασμένοι από τις διαρκείς μάχες, για να ενταχθούν στο στρατό του αντιπάλου του Πύρρου, βασιλιά της Ηπείρου και ο Δημήτριος εγκατέλειψε κρυφά το στρατόπεδο μεταμφιεσμένος με σκούρα ρούχα. Αυτό το επεισόδιο που αντλεί από τον Πλούταρχο, πραγματεύεται ο Καβάφης, επικριτικά ως προς τον Δημήτριο.

Εν Σπάρτῃ (1928)

Δεν ήξερεν ο βασιλεύς Κλεομένης, δεν τολμούσε-
δεν ήξερε έναν τέτοιον λόγο πώς να πει
προς την μητέρα του: ότι απαιτούσε ο Πτολεμαίος
για εγγύησιν της συμφωνίας των ν' αποσταλεί κι αυτή
εις Αίγυπτον και να φυλάττεται·
λίαν ταπεινωτικόν, ανοίκειον πράγμα.
Κι όλο ήρχονταν για να μιλήσει· κι όλο δίσταζε.
Κι όλο άρχιζε να λέγει· κι όλο σταματούσε.
Μα η υπέροχη γυναίκα τον κατάλαβε
(είχεν ακούσει κιόλα κάτι διαδόσεις σχετικές),
και τον ενθάρρυνε να εξηγηθεί.
Και γέλασε· κ' είπε βεβαίως πιαίνει.
Και μάλιστα χαίρονταν που μπορούσε νάναι
στο γήρας της οφέλιμη στην Σπάρτη ακόμη.
Όσο για την ταπείνωσι - μα αδιαφορούσε.
Το φρόνημα της Σπάρτης ασφαλώς δεν ήταν ικανός
να νοιώσει ένας Λαγίδης χθεσινός·
όθεν κ' η απαίτησίς του δεν μπορούσε
πραγματικώς να ταπεινώσει Δέσποιναν
Επιφανή ως αυτήν· Σπαρτιάτικου βασιλέως μητέρα.

Άγε, ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων (1929)

Δεν καταδέχονταν η Κρατησίκλεια
ο κόσμος να την δει να κλαίει και να θρηνεί·
και μεγαλοπρεπής εβάδιζε και σιωπηλή.
Τίποτε δεν απόδειχνε η ατάραχη μορφή της
απ' τον καϋμό και τα τυράννια της.
Μα όσο και νάναι μια στιγμή δεν βάσταξε·
και πριν στο άθλιο πλοίο μπει να πάει στην Αλεξάνδρεια,
πήρε τον υιό της στον ναό του Ποσειδώνος,
και μόνοι σαν βρεθήκαν τον αγκάλιασε
και τον ασπάζονταν, «διαλγούντα», λέγει
ο Πλούταρχος, «και συντεταραγμένον».
Όμως ο δυνατός της χαρακτήρ επάσχισε·
και συνελθούσα η θαυμασία γυναίκα
είπε στον Κλεομένη «Ἄγε, ὦ βασιλεῦ
Λακεδαιμονίων, ὅπως, ἐπάν ἔξω
γενώμεθα, μηδείς ἴδη δακρύοντας
ἡμᾶς μηδέ ἀνάξιόν τι της Σπάρτης
ποιούντας. Τοῦτο γαρ ἐφ' ἡμίν μόνον·
αἱ τύχαι δε, ὅπως ἄν ο δαίμων διδῷ, πάρεισι.»

Και μες στο πλοίο μπήκε, πηαίνοντας προς το «διδῷ».

Σχόλια για τα ποιήματα: "Εν Σπάρτῃ",
"Άγε, ω βασιλεύ Λακεδαιμονίων".

Κλεομένης Γ´ Βασιλεύς της Σπάρτης:(236-222 π.χ.) Επιχείρησε να αναδιοργανώσει τη χώρα του, ώστε να μπορέσει για μία ακόμη φορά η Σπάρτη να αποτελέσει κυρίαρχη δύναμη στην Πελοπόννησο. Οι προσπάθειές του είχαν θετικά αποτελέσματα μέχρι τη στιγμή που ο αρχηγός της Αχαϊκής Συμπολιτείας κάλεσε σε βοήθεια το βασιλιά της Μακεδονίας Αντίγονο Γ΄ (224 π.χ.). Ο Κλεομένης αναγκάστηκε να ζητήσει τη βοήθεια του βασιλιά της Αιγύπτου Πτολεμαίου Γ΄ του Ευεργέτη. Ο Πτολεμαίος φάνηκε πρόθυμος να βοηθήσει τον Κλεομένη υπό την προϋπόθεση ότι θα λάμβανε ως ομήρους τη μητέρα του Κλεομένη, την Κρατησίκλεια, καθώς και τα παιδιά του.
Ο Κλεομένης, όμως, παρά τη βοήθεια του Πτολεμαίου δεν κατόρθωσε να αντιμετωπίσει τον Αντίγονο, ο οποίος αποδεκάτισε το στρατό του και τον ανάγκασε να καταφύγει κι εκείνος στην Αίγυπτο. Ο Κλεομένης θεώρησε ότι θα μπορούσε με τη βοήθεια του Πτολεμαίου του Γ´ να επανέλθει στη Σπάρτη, αλλά η δολοφονία του Πτολεμαίου του Γ΄ και η άνοδος στο θρόνο του Πτολεμαίου του Δ΄ του Φιλοπάτορα, είχε τραγικές συνέπειες για το Σπαρτιάτη βασιλιά. Ο Φιλοπάτωρ φυλάκισε τον Κλεομένη κι όταν αυτός προσπάθησε να αποδράσει και ήρθε αντιμέτωπος με το στρατό Πτολεμαίου προτίμησε να αυτοκτονήσει στα 220-219, από το να παραδοθεί. Στη συνέχεια ο Πτολεμαίος διέταξε να εκτελεστεί η μητέρα του Κλεομένη Κρατησίκλεια. και τα παιδιά του.
Σχόλιο: «Το φρόνημα της Σπάρτης ασφαλώς δεν ήταν ικανός να νοιώσει ένας Λαγίδης χθεσινός» Ο Λαγίδης μπροστά στην Κρατησίκλεια είναι χθεσινός, δεν μπορεί για κανένα λόγο να αντιληφθεί την τιμή που αντλεί ένας Σπαρτιάτης.
Ἄγε .........πάρεισι «Έλα βασιλιά των Λακεδαιμονίων, ώστε όταν βγούμε, κανείς να μη μας δει δακρυσμένους ή κάνοντας κάτι ανάξιο της Σπάρτης. Γιατί τούτο μόνο είναι στο χέρι μας· οι τύχες μας παραστέκουν, όπως δώσει ο θεός».

Στα 200 π.Χ. (1931)

«Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων - »
Μπορούμε κάλλιστα να φαντασθούμε
πως θ' αδιαφόρησαν παντάπασι στην Σπάρτη
για την επιγραφήν αυτή. «Πλην Λακεδαιμονίων»,
μα φυσικά. Δεν ήσαν οι Σπαρτιάται
για να τους οδηγούν και για να τους προστάζουν
σαν πολυτίμους υπηρέτας. Άλλωστε
μια πανελλήνια εκστρατεία χωρίς
Σπαρτιάτη βασιλέα γι' αρχηγό
δεν θα τους φαίνονταν πολλής περιωπής.
Α βεβαιότατα «πλην Λακεδαιμονίων».
Είναι κι αυτή μιά στάσις. Νοιώθεται.
Έτσι, πλην Λακεδαιμονίων στον Γρανικό·
και στην Ισσό μετά· και στην τελειωτική
την μάχη, όπου εσαρώθη ο φοβερός στρατός
που στ' Άρβηλα συγκέντρωσαν οι Πέρσαι:
που απ' τ' Άρβηλα ξεκίνησε για νίκην, κ' εσαρώθη.
Κι απ' την θαυμάσια πανελλήνιαν εκστρατεία,
την νικηφόρα, την περίλαμπρη,
την περιλάλητη, την δοξασμένη
ως άλλη δεν δοξάσθηκε καμιά,
την απαράμιλλη: βγήκαμ' εμείς·
ελληνικός καινούριος κόσμος, μέγας.
Εμείς· οι Αλεξανδρείς, οι Αντιοχείς,
οι Σελευκείς, κ' οι πολυάριθμοι
επίλοιποι Έλληνες Αιγύπτου και Συρίας,
κ' οι εν Μηδία, κ' οι εν Περσίδι, κι όσοι άλλοι.
Με τες εκτεταμένες επικράτειες,
με την ποικίλη δράσι των στοχαστικών προσαρμογών.
Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά
ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς.
Για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα!

Σχόλιο: Η χρονολογία τοποθετεί το ποίημα, στην καμπή της Ελληνιστικής εποχής, δέκα χρόνια πριν από τη μάχη της Μαγνησίας (190 π.χ.) και την πλήρη επικράτηση των Ρωμαίων και 134 χρόνια μετά τη μάχη του Γρανικού, τότε που ο Μέγας Αλέξανδρος είχε χαράξει πάνω στα λάφυρα που είχε στείλει στην Αθήνα, την εξής επιγραφή: «Αλέξανδρος Φιλίππου και οι Έλληνες πλην Λακεδαιμονίων».
Κοινή Ελληνική Λαλιά: Βασισμένη στην Αττική διάλεκτο, έγινε για 600 τουλάχιστον χρόνια η διεθνής γλώσσα της Ανατολής.
Βακτριανή: Περίπου το σημερινό Βόρειο Αφγανιστάν. Διατηρήθηκε η Ελληνική επίδραση ως το 130 π.χ. περίπου.

Η Μάχη της Μαγνησίας (1915)

Έχασε την παληά του ορμή, το θάρρος του.
Του κουρασμένου σώματός του, του άρρωστου
σχεδόν, θάχει κυρίως την φροντίδα. Κι ο επίλοιπος
βίος του θα διέλθει αμέριμνος. Αυτά ο Φίλιππος
τουλάχιστον διατείνεται. Απόψι κύβους παίζει·
έχει όρεξη να διασκεδάσει. Στο τραπέζι
βάλτε πολλά τριαντάφυλλα. Τι αν στην Μαγνησία
ο Αντίοχος κατεστράφηκε. Λένε πανωλεθρία
έπεσ' επάνω στου λαμπρού στρατεύματος τα πλήθια.
Μπορεί να τα μεγάλωσαν· όλα δεν θάναι αλήθεια.
Είθε. Γιατί αγκαλά κ' εχθρός, ήσανε μια φυλή.
Όμως ένα «είθε» είν' αρκετό. Ίσως κιόλας πολύ.
Ο Φίλιππος την εορτή βέβαια δεν θ' αναβάλει.
Όσο και αν στάθηκε του βίου του η κόπωσις μεγάλη,
ένα καλό διατήρησεν η μνήμη διόλου δεν του λείπει.
Θυμάται πόσο στην Συρία θρήνησαν, τι είδος λύπη
είχαν, σαν έγινε σκουπίδι η μάνα των Μακεδονία.-
Ν' αρχίσει το τραπέζι. Δούλοι· τους αυλούς, τη φωταψία.

Σχόλιο: Ο Φίλιππος ο Ε' της Μακεδονίας είχε νικηθεί το 197 π.χ. από τους Ρωμαίους στις "Κυνός Κεφαλές", χωρίς να λάβει βοήθεια από τον Αντίγονο τον Γ' της Συρίας. Η σκηνή επινοημένη από τον Καβάφη, περιγράφει τις αντιδράσεις του όταν έμαθε, στα 190 π.χ. την πανωλεθρία του Αντίοχου στη Μαγνησία της Λυδίας.

Υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες (1922)
Ανδρείοι σεις που πολεμήσατε και πέσατ᾿ ευκλεώς·
τους πανταχού νικήσαντας μη φοβηθέντες.
Άμωμοι σεις, αν έπταισαν ο Δίαιος και ο Κριτόλαος.
Όταν θέλουν οι Έλληνες να καυχηθούν,
«Τέτοιους βγάζει το έθνος μας» θα λένε
για σας. Έτσι θαυμάσιος θάναι ο έπαινός σας. Εγράφη εν Αλεξανδρείᾳ υπό Αχαιού·
έβδομον έτος Πτολεμαίου, Λαθύρου.

Αρχαιολογικός χώρος Κορίνθου.

Η Αχαϊκή Συμπολιτεία οδηγήθηκε στην καταστροφή και στην υποδούλωση στους Ρωμαίους το 146 π.χ. υπό την διοίκηση του Δίαιου και του Κριτόλαου, οι οποίοι φάνηκαν κατώτεροι των περιστάσεων, κάνοντας μοιραία λάθη στη διαχείριση των στρατιωτικών τους δυνάμεων.
Ο Κριτόλαος, που ήταν ιδιαίτερα εριστικός και φιλοπόλεμος, ήρθε αντιμέτωπος με τον Καικίλιο Μέτελλο και ηττήθηκε κατά κράτος, αφήνοντας την κεντρική Ελλάδα στον έλεγχο των Ρωμαίων.
Στη συνέχεια ο ύπατος κινήθηκε κατά της Αχαϊκής συμπολιτείας, η οποία δεν έδειξε καμία διάθεση συνθηκολόγησης, και συνέτριψε τις δυνάμεις του Δίαιου στη Λευκόπετρα της Κορίνθου το 146 π.χ.
Ο Μόμμιος κατέστρεψε συθέμελα την Κόρινθο και ολοκλήρωσε έτσι την κατάκτηση της Ελλάδας.
Ο Πτολεμαίος Θ΄ Σωτήρ Β΄ ο Λάθυρος, υπήρξε ακόμη μία απογοητευτική ηγετική μορφή για τον ελληνισμό. Βασίλεψε στην Αίγυπτο από το 116 μέχρι το 80 π.χ. με μια διακοπή ενδιάμεσα από το 101 μέχρι το 89 π.χ., οπότε την εξουσία είχε καταλάβει ο αδερφός του Πτολεμαίος Ι΄ Αλέξανδρος.
Ο Πτολεμαίος Λάθυρος βρισκόταν συνεχώς υπό τον έλεγχο της μητέρας του Κλεοπάτρας Γ΄ και δεν κατόρθωσε να προσφέρει στην Αίγυπτο τη δυναμική εκείνη ηγεσία που θα της χάριζε την αίγλη και τη δύναμη παλαιότερων εποχών. Ενώ οι Ρωμαίοι συνέχιζαν ακατάπαυστα την επέκτασή τους ο Πτολεμαίος τηρούσε μια παθητική στάση ουδετερότητας, αφήνοντάς τους ανενόχλητους να κυκλώνουν το βασίλειό του.

Εις Ιταλικήν παραλίαν (1925)

Ο Κήμος Μενεδώρου, Ιταλιώτης νέος,
τον βίον του περνά μέσα στες διασκεδάσεις·
ως συνειθίζουν τούτοι οι απ' την Μεγάλη Ελλάδα
μες στα πολλά τα πλούτη αναθρεμένοι νέοι.
Μα σήμερα είναι λίαν, παρά το φυσικό του,
σύννους και κατηφής. Κοντά στην παραλίαν,
με άκραν μελαγχολίαν βλέπει που εκφορτώνουν
τα πλοία με την λείαν εκ της Πελοποννήσου.

Λάφυρα ελληνικά· η λεία της Κορίνθου.

Α σήμερα βεβαίως δεν είναι θεμιτόν,
δεν είναι δυνατόν ο Ιταλιώτης νέος
νάχει για διασκεδάσεις καμιάν επιθυμίαν.

Σχόλιο

Το 146 λ.χ. η τελευταία προσπάθεια των Ελλήνων και ειδικότερα της Αχαϊκής Συμπολιτείας (δείτε «Υπέρ της Αχαϊκής Συμπολιτείας πολεμήσαντες») να αντισταθούν στους Ρωμαίους καταλήγει στη συντριβή των Ελλήνων στη μάχη της Λευκόπετρας και στην ολοκληρωτική καταστροφή της Κορίνθου, η οποία θα γνωρίσει τη δίχως προηγούμενο αγριότητα του ρωμαϊκού στρατού. Η μάχη αυτή θα σημάνει την ολοκλήρωση της υποταγής του ελληνικού χώρου στους Ρωμαίους.
Ο ποιητής επιλέγει να προσεγγίσει τη δεινή αυτή ήττα όχι καταγράφοντας την άμεση εμπειρία που βίωσαν οι Κορίνθιοι, αλλά παρουσιάζοντας τον αντίκτυπο που είχε η λεηλασία της Κορίνθου σ' έναν Ιταλιώτη νέο, σ' έναν νέο δηλαδή που αντλεί την καταγωγή του από την κυρίως Ελλάδα, ζει όμως στην Ιταλία.

Ο Ιωάννης Καντακουζηνός υπερισχύει (1924)

Τους κάμπους βλέπει που ακόμη ορίζει
με το σιτάρι, με τα ζώα, με τα καρποφόρα
δένδρα. Και πιο μακρυά το σπίτι του το πατρικό,
γεμάτο ρούχα κ' έπιπλα πολύτιμα, κι ασημικό.

Θα του τα πάρουν - Ιησού Χριστέ! - θα του τα πάρουν τώρα.

Άραγε να τον λυπηθεί ο Καντακουζηνός
αν πάει στα πόδια του να πέσει. Λεν πως είν' επιεικής,
λίαν επιεικής. Αλλ' οι περί αυτόν; αλλ' ο στρατός; -
Ή, στην κυρία Ειρήνη να προσπέσει, να κλαυθεί;

Κουτός! στο κόμμα να μπλεχθεί της Άννας -
που να μην έσωνε να την στεφανωθεί
ο κυρ Ανδρόνικος ποτέ. Είδαμε προκοπή
από το φέρσιμό της, είδαμε ανθρωπιά;
Μα ως κ' οι Φράγκοι δεν την εκτιμούνε πια.
Γελοία τα σχέδιά της, μωρά η ετοιμασία της όλη.
Ενώ φοβέριζαν τον κόσμο από την Πόλι,
τους ρήμαξεν ο Καντακουζηνός, τους ρήμαξε ο κυρ Γιάννης.

Και που το είχε σκοπό να πάει με του κυρ Γιάννη
το μέρος! Και θα τόκαμνε. Και θάταν τώρα ευτυχισμένος,
μεγάλος άρχοντας πάντα, και στεριωμένος,
αν ο δεσπότης δεν τον έπειθε την τελευταία στιγμή,
με την ιερατική του επιβολή,
με τες από άκρου εις άκρον εσφαλμένες του πληροφορίες,
και με τες υποσχέσεις του, και τες βλακείες.

Ιστορικό πλαίσιο

Η Άννα της Σαβοΐας μητέρα του ανήλικου Ιωάννη Ε´, θεώρησε πως ο Καντακουζηνός αποτελούσε σημαντική απειλή για τα δικαιώματά της, Η διεκδίκηση της αντιβασιλείας κλιμακώθηκε γρήγορα σ' έναν καταστροφικό εμφύλιο πόλεμο που διήρκησε από το 1341 μέχρι το 1347 και έληξε με την επικράτηση του Ιωάννη Καντακουζηνού. Το Μάιο του 1347 ο Καντακουζηνός θα στεφθεί στην Κωνσταντινούπολη συναυτοκράτορας του Ιωάννη Ε΄.
Ο Ιωάννης Καντακουζηνός θα διατηρήσει τη θέση του για μόλις επτά χρόνια, αφού το 1354 θα αναγκαστεί να παραιτηθεί υπέρ του νόμιμου διαδόχου Ιωάννη Ε΄ Παλαιολόγου. Παρά την έως ένα βαθμό πραγματική αφοσίωση του Καντακουζηνού στον Ιωάννη Ε΄, τον οποίο μάλιστα είχε παντρέψει με την κόρη του Ελένη, οι αντιπαλότητες έφεραν την αυτοκρατορία και πάλι στα πρόθυρα του εμφυλίου πολέμου με τους δύο αυτοκράτορες να εμπλέκουν στις εχθροπραξίες τους ξένες δυνάμεις. Στην πρόσκληση του Ιωάννη Ε΄ στους Σέρβους για να τον βοηθήσουν, ο Καντακουζηνός απαντά με πρόσκληση των Τούρκων.
Οι συνεργασίες αυτές, αν και προσέφεραν βοήθεια στον Καντακουζηνό επιτρέποντάς του να κυριαρχήσει έναντι των εσωτερικών του αντιπάλων, έφεραν εντούτοις τους Τούρκους στη Θράκη και τους προσέφεραν την ευκαιρία μιας καταστροφικής λεηλασίας της περιοχής.
Η σκέψη πως η έντονη επιθυμία του Ιωάννη Καντακουζηνού να καταλάβει το βυζαντινό θρόνο στάθηκε αφορμή να περάσουν οι Τούρκοι στη Θράκη και στη Μακεδονία είχε διατυπωθεί ήδη από εκείνα τα χρόνια, κι είχε λάβει ως απάντηση, από τον ίδιο τον Καντακουζηνό πως η δική του συνεργασία με τους Τούρκους ήρθε κατ' ανάγκη ως απάντηση στη συνεργασία των αντιπάλων του με τους Σέρβους και τους Βουλγάρους.
Ο Ιωάννης Καντακουζηνός μετά την παραίτησή του από το Βυζαντινό θρόνο θα περάσει τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του ως μοναχός (πεθαίνει το 1383), συνεχίζοντας όμως να ασκεί επιρροή στον Ιωάννη Ε΄ ως σύμβουλός του.
Ανάλυση
Η επιλογή του Κωνσταντίνου Καβάφη, φανερώνει από μόνη της μια συμπάθεια του ποιητή, προς τον Καντακουζηνό. Ο ποιητής, στο αφηγηματικό αυτό ποίημα, αποφεύγει τις λεπτομέρειες της επικράτησης του Καντακουζηνού, και παρουσιάζει το γεγονός της νίκης του μέσα από τα μάτια ενός πλούσιου γαιοκτήμονα που παρασυρμένος απ' το δεσπότη της περιοχής του συντάχθηκε την τελευταία στιγμή με την παράταξη της Άννας της Σαβοΐας.
Είναι ένα ειρωνικό σχόλιο για τους ανθρώπους εκείνους που σε κάθε πολιτική αναμέτρηση αποζητούν τρόπο για να τεθούν με το μέρος των νικητών για να μη χάσουν τα προνόμια τους.