Οδυσσέας Ελύτης Προσανατολισμοί
Ένας Φθινοπωριάτικος χωρισμός
|
Σ᾿ άφησα τότες
και μια βουερή πνοή σήκωσε τ᾿ άσπρα σπίτια Τ᾿ άσπρα αισθήματα φρεσκοπλυμένα επάνω Στο ουρανό που φώτιζε μ᾿ ένα μειδίαμα. Τώρα θα 'χω σιμά μου ένα λαγήνι αθάνατο νερό Θα ᾿χω ένα σχήμα λευτεριάς ανέμου που κλονίζει Κι εκείνα τα χέρια σου όπου θα τυραννιέται ο Έρωτας Κι εκείνο το κοχύλι σου όπου θ᾿ αντηχεί το Αιγαίο. |
|
Οι "προσανατολισμοί" είναι η πρώτο ποιητικό βιβλίο του Ελύτη, το οποίο περιέχει επιμέρους ποιητικές συλλογές. Σε πολλά από τα ποιήματα της συλλογής είναι έντονη η επίδραση του Υπερρεαλισμού. Έρωτας, κόρες, θάλασσα, ήλιος, απουσία, αισθήματα είναι τα μαγικά υλικά του Ελύτη. Τα ποιήματα "Ελένη," Μαρίνα των βράχων", "Ηλικία της γλαυκής θύμησης" και όχι μόνο, είναι αριστουργήματα της παγκόσμιας ποίησης. Η "Επέτειος" και η "Μορφή της Βοιωτίας" νομίζω πως είναι τα πιo "Σεφερικά" ποιήματα του Ελύτη. Τα ωραιότερα σα σύνολο ποιήματα είναι από τη συλλογή "Η θητεία τού καλοκαιριού". Η μελοποίηση πολλών ποιημάτων των Προσανατολισμών, από τον Ηλία Ανδριόπουλο, είναι το πιο ευτυχισμένο πάντρεμα ποίησης και μουσικής στον Ελληνικό χώρο. Που σημαίνει, ότι για τόσο υψηλή ποίηση, ο Ανδριόπουλος έγραψε μια εξ ίσου υψηλής κλίμακας μουσική. Ποτέ δεν έχεις το αίσθημα ότι κάτι περισσεύει. Το πιο ταιριαστό πάντρεμα. Αυτό το πετυχαίνει ο Θεοδωράκης, κατά τη γνώμη μου μόνο στο Δοξαστικό, στη μελοποίηση του "Άξιον Εστί". Η υψηλή ποίηση της "Γένεσης" και των "Παθών" χάνεται κάτω από το ύφος της μελοποίησης, τη φωνή του ψάλτη, και τον θόρυβο των κρουστών.
|
Ο Οδυσ. Ελύτης μαζί με τη Μαρίνα Καραγάτση.
|
Ηλίας Ανδριόπουλος: Προσανατολισμοί σε ποίηση Οδυσσέα Ελύτη
Ολόκληρο το CD
|
|
Τα τραγούδια τού CD Προσανατολισμοί
|
ΠΡΏΤΑ ΠΟΙΉΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΊΟΥ (1934) I Ο έρωτας Το αρχιπέλαγος Κι η πρώρα των αφρών του Κι οι γλάροι των ονείρων του Στο πιο ψηλό κατάρτι του ο ναύτης ανεμίζει Ένα τραγούδι Ο έρωτας Το τραγούδι του Κι οι ορίζοντες του ταξιδιού του Κι η ηχώ της νοσταλγίας του Στον πιο βρεμένο βράχο της η αρραβωνιαστικιά προσμένει Ένα καράβι Ο έρωτας Το καράβι του Κι η αμεριμνησία των μελτεμιών του Κι ο φλόκος της ελπίδας του Στον πιο ελαφρό κυματισμό του ένα νησί λικνίζει Τον ερχομό. III Φλοίσβος φιλί στη χαϊδεμένη του άμμο - Έρωτας Τη γαλανή του ελευθερία ο γλάρος Δίνει στον ορίζοντα Κύματα φεύγουν έρχονται Αφρισμένη απόκριση στ᾿ αυτιά των κοχυλιών Ποιος πήρε την ολόξανθη και την ηλιοκαμένη; Ο μπάτης με το διάφανό του φύσημα Γέρνει πανί τού ονείρου Μακριά Έρωτας την υπόσχεσή του μουρμουρίζει - Φλοίσβος. ΕΠΤΆ ΝΥΧΤΕΡΙΝΆ ΕΠΤΆΣΤΙΧΑ Ι Όνειρα κι όνειρα ήρθανε Στα γενέθλια των γιασεμιών Νύχτες και νύχτες στις λευκές Αϋπνίες των κύκνων Η δροσιά γεννιέται μες στα φύλλα Όπως μες στον απέραντο ουρανό Το ξάστερο συναίσθημα. III Όλα τα κυπαρίσσια δείχνουνε μεσάνυχτα Όλα τα δάχτυλα Σιωπή Έξω από τ᾿ ανοιχτό παράθυρο τού ονείρου Σιγά σιγά ξετυλίγεται Η εξομολόγηση Και σαν θωριά λοξοδρομάει προς τ᾿ άστρα! V Την αφρούρητη νυχτιά πήρανε θύμησες Μαβιές Κόκκινες Κίτρινες Τ᾿ ανοιχτά μπράτσα της γεμίσανε ύπνο Τα ξεκούραστα μαλλιά της άνεμο Τα μάτια της σιωπή. |
ΑΙΘΡΊΕΣ VII Το σταφύλι αυτό που δίψασε η ψυχή Γεμισμένη απτόητο άνεμο Η θητεία τού καλοκαιριού Στα πεύκα και στα κύματα Ένας έρωτας άσπρος και γλαυκός Με γυμνές ώρες Που κρατάν στα δάχτυλα την ύπαρξη Κυματιστή Ξεφυλλισμένη Ελεύθερη Σαν φως Στα πλατιά ενδόμυχα δώματα. XIV Πουλιά στα χίλια χρώματα Των ενθουσιασμών Ελαφρά καλοκαίρια Στέγες κοντά στον ουρανό μόλις Που αγγίζουνε Θ᾿ αδειάσουμε τη στάμνα Θα γίνουμε γλαυκοί Δωρητές τού πελάγους. II Ουρανός καθαρόαιμος Δάχτυλα που τα πήρε ρυάκι Περασμένο απ᾿ τον ύπνο Στα χλωρά δαφνόφυλλα Γυμνή κείτεται η μέρα. ΚΛΊΜΑ ΤΉΣ ΑΠΟΥΣΊΑΣ Ι Όλα τα σύννεφα στη γη εξομολογήθηκαν Τη θέση τους ένας καημός δικός μου επήρε Κι όταν μες στα μαλλιά μου μελαγχόλησε Το αμετανόητο χέρι Δέθηκα σ' έναν κόμπο λύπης. |
Τα κορίτσια τα αγγεία των Μυστηρίων
Ανθολόγηση από τους Προσανατολισμούς
|
ΠΡΏΤΑ ΠΟΙΉΜΑΤΑ ΤΟΥ ΑΙΓΑΊΟΥ I Ο έρωτας Το αρχιπέλαγος Κι η πρώρα των αφρών του Κι οι γλάροι των ονείρων του Στο πιο ψηλό κατάρτι του ο ναύτης ανεμίζει Ένα τραγούδι Ο έρωτας Το τραγούδι του Κι οι ορίζοντες τού ταξιδιού του Κι η ηχώ τής νοσταλγίας του Στον πιο βρεμένο βράχο της η αρραβωνιαστικιά προσμένει Ένα καράβι Ο έρωτας Το καράβι του Κι η αμεριμνησία των μελτεμιών του Κι ο φλόκος τής ελπίδας του Στον πιο ελαφρό κυματισμό του ένα νησί λικνίζει Τον ερχομό. II Παιχνίδια τα νερά Στα σκιερά περάσματα Λένε με τα φιλιά τους την αυγή Που αρχίζει Ορίζοντας -- Και τ᾿ αγριοπερίστερα ήχο Δονούνε στη σπηλιά τους Ξύπνημα γαλανό μες στην πηγή Τής μέρας Ήλιος -- Δίνει ο μαΐστρος το πανί Στη θάλασσα Τα χάδια των μαλλιών Στην ξεγνοιασιά τού ονείρου του Δροσιά -- Κύμα στο φως Ξαναγεννάει τα μάτια Όπου η Ζωή αρμενίζει προς Τ᾿ αγνάντεμα Ζωή -- III Φλοίσβος φιλί στη χαϊδεμένη του άμμο -- Έρωτας Τη γαλανή του ελευθερία ο γλάρος Δίνει στον ορίζοντα Κύματα φεύγουν έρχονται Αφρισμένη απόκριση στ᾿ αυτιά των κοχυλιών Ποιος πήρε την ολόξανθη και την ηλιοκαμένη; Ο μπάτης με το διάφανό του φύσημα Γέρνει πανί τού ονείρου Μακριά Έρωτας την υπόσχεσή του μουρμουρίζει — Φλοίσβος. ΚΛΊΜΑ ΤΉΣ ΑΠΟΥΣΊΑΣ Ι Όλα τα σύννεφα στη γη εξομολογήθηκαν Τη θέση τους ένας καημός δικός μου επήρε Κι όταν μες στα μαλλιά μου μελαγχόλησε Το αμετανόητο χέρι Δέθηκα σ᾿ έναν κόμπο λύπης. II Η ώρα ξεχάστηκε βραδιάζοντας Δίχως θύμηση Με το δέντρο της αμίλητο Προς τη θάλασσα Ξεχάστηκε βραδιάζοντας Δίχως φτερούγισμα Με την όψη της ακίνητη Προς τη θάλασσα Βραδιάζοντας Δίχως έρωτα Με το στόμα της ανένδοτο Προς τη θάλασσα και εγώ - μες στη Γαλήνη που σαγήνεψα. III Απόγευμα Κι η αυτοκρατορική του απομόνωση Κι η στοργή των ανέμων του Κι η ριψοκίνδυνη αίγλη του Τίποτε να μην έρχεται Τίποτε Να μη φεύγει Όλα τα μέτωπα γυμνά Και για συναίσθημα ένα κρύσταλλο. ΔΕΎΤΕΡΗ ΦΎΣΗ (1934) II Ο χρόνος είναι γλήγορος ίσκιος πουλιών Τα μάτια μου ορθάνοιχτα μες στις εικόνες του Γύρω απ᾿ την ολοπράσινη επιτυχία των φύλλων Οι πεταλούδες ζουν μεγάλες περιπέτειες Ενώ η αθωότητα Ξεντύνεται το τελευταίο της ψέμα Γλυκιά περιπέτεια Γλυκιά Η Ζωή. Επίγραμμα Πριν απ᾿ τα μάτια μου ήσουν φως Πριν απ᾿ τον Έρωτα έρωτας Κι όταν σε πήρε το φιλί Γυναίκα. ΕΠΤΆ ΝΥΧΤΕΡΙΝΆ ΕΠΤΆΣΤΙΧΑ Ι Όνειρα κι όνειρα ήρθανε Στα γενέθλια των γιασεμιών Νύχτες και νύχτες στις λευκές Αϋπνίες των κύκνων Η δροσιά γεννιέται μες στα φύλλα Όπως μες στον απέραντο ουρανό Το ξάστερο συναίσθημα. II Ευνοϊκές αστροφεγγιές έφεραν τη σιωπή Και πίσω απ᾿ τη σιωπή μια μελωδία παρείσακτη Ερωμένη Αλλοτινών ήχων γόησσα Μένει τώρα ο ίσκιος που ατονεί Και η ραϊσμένη εμπιστοσύνη του Και η αθεράπευτη σκοτοδίνη του --εκεί. III Όλα τα κυπαρίσσια δείχνουνε μεσάνυχτα Όλα τα δάχτυλα Σιωπή Έξω από τ᾿ ανοιχτό παράθυρο τού ονείρου Σιγά σιγά ξετυλίγεται Η εξομολόγηση Και σαν θωριά λοξοδρομάει προς τ᾿ άστρα! IV Ένας ώμος ολόγυμνος Σαν αλήθεια Πληρώνει την ακρίβειά του Στην άκρια τούτη τής βραδιάς Που φέγγει ολομόναχη Κάτω απ᾿ τη μυστικιά ημισέληνο Τής νοσταλγίας μου. V Την αφρούρητη νυχτιά πήρανε θύμησες Μαβιές Κόκκινες Κίτρινες Τ᾿ ανοιχτά μπράτσα της γεμίσανε ύπνο Τα ξεκούραστα μαλλιά της άνεμο Τα μάτια της σιωπή. VI Ανεξιχνίαστη νύχτα πίκρα δίχως άκρη Βλέφαρο ανύσταχτο Πριν βρει αναφιλητό καίγεται ο πόνος Πριν ζυγιαστεί γέρνει ο χαμός Καρτέρι μελλοθάνατο Σαν ο συλλογισμός από τον μάταιο μαίανδρο Στην ποδιά τής μοίρας του συντρίβεται. VII Το διάδημα τού φεγγαριού στο μέτωπο τής νύχτας Όταν μοιράζονται οι σκιές την επιφάνεια Τής όρασης Κι ο πόνος μετρημένος από εξασκημένο αυτί Ακούσιος καταρρέει Μες στην ιδέα που αχρηστεύεται απ᾿ το μελαγχολικό Σιωπητήριο. ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΟΊ (1935) Επέτειος ... even the weariest river winds somewhere safe to sea! Έφερα τη ζωή μου ως εδώ Στο σημάδι ετούτο που παλεύει Πάντα κοντά στη θάλασσα Νιάτα στα βράχια επάνω, στήθος Με στήθος προς τον άνεμο Που να πηγαίνει ένας άνθρωπος Που δεν είναι άλλο από άνθρωπος Λογαριάζοντας με τις δροσιές τις πράσινες Στιγμές του, με νερά τα οράματα Της ακοής του, με φτερά τις τύψεις του Α, Ζωή Παιδιού που γίνεται άντρας Πάντα κοντά στη θάλασσα όταν ο ήλιος Τον μαθαίνει ν᾿ ανασαίνει κατά κει που σβήνεται Η σκιά ενός γλάρου. Έφερα τη ζωή μου ως εδώ Άσπρο μέτρημα μελανό άθροισμα Λίγα δέντρα και λίγα Βρεμένα χαλίκια Δάχτυλα ελαφρά για να χαϊδέψουν ένα μέτωπο Ποιο μέτωπο Κλάψαν όλη τη νύχτα οι προσδοκίες και δεν είναι πια Κανείς δεν είναι Ν᾿ ακουστεί ένα βήμα ελεύθερο Ν᾿ ανατείλει μια φωνή ξεκούραστη Στο μουράγιο οι πρύμνες να παφλάσουν γράφοντας Όνομα πιο γλαυκό μες στον ορίζοντά τους Λίγα χρόνια λίγα κύματα Κωπηλασία ευαίσθητη Στους όρμους γύρω απ᾿ την αγάπη. Έφερα τη ζωή μου ως εδώ Χαρακιά πικρή στην άμμο που θα σβήσει -- Όποιος είδε δυο μάτια ν᾿ αγγίζουν τη σιωπή του Κι έσμιξε τη λιακάδα τους κλείνοντας χίλιους κόσμους Ας θυμίσει το αίμα του στους άλλους ήλιους Πιο κοντά στο φως Υπάρχει ένα χαμόγελο που πληρώνει τη φλόγα -- Μα εδώ στο ανήξερο τοπίο που χάνεται Σε μια θάλασσα ανοιχτή κι ανέλεη Μαδά η επιτυχία Στρόβιλοι φτερών Και στιγμών που δέθηκαν στο χώμα Χώμα σκληρό κάτω από τ᾿ ανυπόμονα Πέλματα, χώμα καμωμένο για ίλιγγο Ηφαίστειο νεκρό. Έφερα τη ζωή μου ως εδώ Πέτρα ταμένη στο υγρό στοιχείο Πιο πέρα απ᾿ τα νησιά Πιο χαμηλά απ᾿ το κύμα Γειτονιά στις άγκυρες -- Όταν περνάν καρίνες σκίζοντας με πάθος Ένα καινούριο εμπόδιο και το νικάνε Και μ᾿ όλα τα δελφίνια της αυγάζ᾿ η ελπίδα Κέρδος του ήλιου σε μι᾿ ανθρώπινη καρδιά Τα δίχτυα της αμφιβολίας τραβάνε Μια μορφή από αλάτι Λαξεμένη με κόπο Αδιάφορη άσπρη Που γυρνάει προς το πέλαγος τα κενά των ματιών της Στηρίζοντας το άπειρο. ΑΙΘΡΙΕΣ (1936) Τα μυρισμένα χείλη τῆς ἡμέρας φιλοῦσι τό ἀναπαυμένον μέτωπον τῆς οἰκουμένης... ΑΝΔΡΕΑΣ ΚΑΛΒΟΣ Ι Όνομα δροσερό σαν να μεγάλωσε στο πέλαγος Ή να ᾿ζησε με μια γαλάζιαν άνοιξη στα στήθια Φέρνει σιμά τον κόσμο. Κι είναι η μέρα Που άρχισε από μέσα της η ενδόμυχη Ανατολή που ξέχασε τα δάκρυα Δείχνοντας μες στους χώρους των ματιών Γήινα θρύμματα ευτυχίας. II Ουρανός καθαρόαιμος Δάχτυλα που τα πήρε ρυάκι Περασμένο απ᾿ τον ύπνο Στα χλωρά δαφνόφυλλα Γυμνή κείτεται η μέρα. VII Το σταφύλι αυτό που δίψασε η ψυχή Γεμισμένη απτόητο άνεμο Η θητεία τού καλοκαιριού Στα πεύκα και στα κύματα Ένας έρωτας άσπρος και γλαυκός Με γυμνές ώρες Που κρατάν στα δάχτυλα την ύπαρξη Κυματιστή Ξεφυλλισμένη Ελεύθερη Σαν φως Στα πλατιά ενδόμυχα δώματα. VIII Μια ιππασία στα σύννεφα Μια κάμαρη όπου γδύθηκε κορίτσι αγαπημένο Ένα μπουκέτο ημέρες ύστερ᾿ από τη βροχή Ο ήλιος Εγώ Που έσκαψα τόσες νύχτες για να τον ξαφνιάσω Δίνοντας μια σπρωξιά στην αναμφίβολη Ευτυχία Ναι το εαρινό απόσπασμα Μού αφήνει την καρδιά Μού αφήνει τη γοητεία Να νιώθομαι πάντοτε αλλού ενώ γερνώ εδώ πέρα Ω! λυγισμένη ευωδιά Κλωνάρι κρύο παιδί νερού Αγαθό μονοπάτι. XII Στο ρυάκι που λιάζεται Σαν ημερήσιο επίθετο Μιλεί ο κορυδαλλός Δεν ξέρει καν πως βρέθηκε Να ζει σ᾿ ένα σεργιάνι Ατέλειωτο Πως ήπιε τόσες πρωινές στιγμές Και σχίζει με το φέγγος του Την αιωνιότητα. XIII Ακυβέρνητη ζωή Σχεδία με χέρια που διανυχτερεύουν Αγγίζοντας τα σύννεφα Σαν πανιά Σα θαύματα Γλάρων που ύψωσαν ως εκεί την παρθενιά τους Φέγγοντας τις ελπίδες με μικρές καρδιές ανθρώπων Ω νεότητα Πληρωμή τού ήλιου Αιμάτινη στιγμή Που αχρηστεύει το θάνατο. XIV Πουλιά στα χίλια χρώματα Των ενθουσιασμών Ελαφρά καλοκαίρια Στέγες κοντά στον ουρανό μόλις Που αγγίζουνε Θ᾿ αδειάσουμε τη στάμνα Θα γίνουμε γλαυκοί Δωρητές τού πελάγους. XV Ήβη τής μέρας πρώτη κρήνη τής χαράς Η αρχαία μυρσίνη τινάζει τη σημαία της Θ᾿ ανοίξει ο κόλπος των κορυδαλλών στο φως Κι ένα τραγούδι θα σταθεί μετέωρο Σπέρνοντας τα χρυσά κριθάρια τής φωτιάς Στους πέντε ανέμους Λευτερώνοντας τη γήινη ομορφιά. ΧVI Ναι οι μηλιές ανθίζουν Με μιαν ανάσα μουσικής μέσα στα φύλλα Δακρύβρεχτες μορφές καρπών μετεωρίζονται Απαλά Μέσα στ᾿ αμίλητο νερό της κολυμπήθρας του ήλιου Ναι θα στολίσουμε τη γη Θα σφίξουμε τη μέρα Θ᾿ αλαλάξουμε Στο στήθος της αληθινής μητέρας. XVIII Μακρινή αφοσίωση μια μέρα ελπίζει Σφίγγει στο στήθος της τα δέντρα τα παιδιά της Κοιτάζει τη μελλούμενη σοδειά Φύλλα καρπούς ανθούς πολύκλαδα όνειρα Θα 'χει βροχές κι ανέμους για να τ' αναθρέψει Θα 'χει κοιλάδες για να τ' αναπάψει Και για να τα πονέσει - μια βαθιά καρδιά. Η ΘΗΤΕΊΑ ΤΟΥ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΎ (1938) Ωδή στη Σαντορίνη Βγήκες από τα σωθικά βροντής Ανατριχιάζοντας μες στα μετανιωμένα σύννεφα Πέτρα πικρή, δοκιμασμένη, αγέρωχη Ζήτησες πρωτομάρτυρα τον ήλιο Για ν᾿ αντικρίσετε μαζί τη ριψοκίνδυνη αίγλη Ν᾿ ανοιχτείτε με μια σταυροφόρο ηχώ στο πέλαγος Θαλασσοξυπνημένη, αγέρωχη Όρθωσες ένα στήθος βράχου Κατάστιχτου απ᾿ την έμπνευση τής όστριας Για να χαράξει εκεί τα σπλάχνα της η οδύνη Για να χαράξει εκεί τα σπλάχνα της η ελπίδα Με φωτιά με λάβα με καπνούς Με λόγια που προσηλυτίζουν το άπειρο Γέννησες τη φωνή τής μέρας Έστησες ψηλά Στην πράσινη και ρόδινη αιθεροβασία Τις καμπάνες που χτυπάει ο ψηλορείτης νους Δοξολογώντας τα πουλιά στο φως τού μεσαυγούστου Πλάι από ρόχθους, πλάι από καημούς αφρών Μέσ᾿ από τις ευχαριστίες τού ύπνου Όταν η νύχτα γύριζε τις ερημιές των άστρων Ψάχνοντας για το μαρτυρίκι τής αυγής, Ένιωσες τη χαρά τής γέννησης Πήδησες μες στον κόσμο πρώτη Πορφυρογέννητη, αναδυόμενη Έστειλες ως τούς μακρινούς ορίζοντες Την ευχή που μεγάλωσε στις αγρυπνίες τού πόντου Για να χαϊδέψει τα μαλλιά τής πέμπτης πρωινής. Ρήγισσα των παλμών και των φτερών τού Αιγαίου Βρήκες με λόγια που προσηλυτίζουν το άπειρο Με φωτιά με λάβα με καπνούς Τις μεγάλες γραμμές τού πεπρωμένου σου Τώρα μπροστά σου ανοίγεται η δικαιοσύνη Τα μελανά βουνά πλέουν στη λάμψη Πόθοι ετοιμάζουν τον κρατήρα τους Στην παιδεμένη χώρα τής καρδιάς, Κι από το μόχθο τής ελπίδας νέα γη ετοιμάζεται Για να βαδίσει εκεί με αετούς και λάβαρα Ένα πρωί γεμάτο ιριδισμούς Η φυλή που ζωντανεύει τα όνειρα Η φυλή που τραγουδάει στην αγκαλιά τού ήλιου. Ω κόρη κορυφαίου θυμού Γυμνή αναδυομένη Άνοιξε τις λαμπρές πύλες τού ανθρώπου Να ευωδιάσει ο τόπος από την υγεία Σε χιλιάδες χρώματα ν᾿ αναβλαστήσει το αίσθημα Φτεροκοπώντας ανοιχτά Και να φυσήξει από παντού η ελευθερία Άστραψε μες στο κήρυγμα τού άνεμου Την καινούρια και παντοτινή ομορφιά Όταν ο ήλιος των τριών ωρών υψώνεται Πάνγλαυκος παίζοντας το αρμόνιο τής Δημιουργίας. Περίφημη νύχτα ...Στη βραγιά, κοντά στο μουσικό παράπονο τής καμπύλης τού χεριού σου. Κοντά στα διάφανα στήθη σου, τα ξέσκεπα δάση γεμάτα βιόλες και σπάρτα κι ανοιχτές παλάμες φεγγαριού, ως πέρα στη θάλασσα, τη θάλασσα που χαϊδεύεις, τη θάλασσα που με παίρνει και μ᾿ αφήνει φεύγοντας σε χίλια κοχύλια. Ορατή και ωραία* γεύομαι την καλή στιγμή σου! Λέω πως επικοινωνείς τόσο καλά με τούς ανθρώπους, που τούς ορθώνεις στο ανάστημα τής καρδιάς σου για να μην προσκυνήσει πια κανείς ό,τι τού ανήκει, ό,τι αναδεύεται σαν δάκρυ στη ρίζα κάθε χορταριού στην κορυφή κάθε φτασμένου κλώνου. Λέω πως επικοινωνείς τόσο καλά με την άνοιξη των πραγμάτων που τα δάχτυλά σου ταιριάζουν με τη μοίρα τους. Ορατή και ωραία στο πλάι σου είμαι ακέραιος! Θέλω δρόμους απέραντους τη διασταύρωση των πουλιών και των σωστών ανθρώπων, τη σύναξη των άστρων που θα συμβασιλέψουν. Και θέλω να πιάσω κάτι, ακόμη και την πιο μικρή πυγολαμπίδα σου που πηδάει ανύποπτη μες στην προβιά των κάμπων, για να γράψω με σίγουρη φωτιά πως δεν είναι τίποτε το περαστικό στον κόσμο από τη στιγμήν εκείνη που διαλέξαμε, τη στιγμή τούτη που θέλουμε να υπάρχει πέρα και πάνω από την πάνχρυση εναντιότητα, πέρα και πάνω από τη συμφορά τής πάχνης τού θανάτου, στη φορά κάθε ανέμου που με αγάπη σημαδεύει την καρδιά μας, στο υπέροχο μυρμήδισμα τ᾿ ουρανού που νυχτοήμερα πλάθεται απ᾿ την καλοσύνη των άστρων. * Σχόλιο "Ορατή και ωραία" ακούγεται σαν προσφώνιση, Μορφή της Βοιωτίας Εδώ που η έρημη ματιά φυσάει τις πέτρες και τ᾿ αθάνατα Εδώ που ακούγονται βαθιά τα βήματα τού χρόνου Που ανοίγουνε μεγάλα σύννεφα χρυσά εξαφτέρυγα Πάνω από τη μετόπη τ᾿ ουρανού Πες μου από πού ξεκίνησε η αιωνιότητα Πες μου ποιο το σημάδι που πονείς Και ποιο το ριζικό της ελεμίνθας Ω γη της Βοιωτίας που σε φέγγει ο άνεμος Τι γίνηκε η ορχήστρα των γυμνών χεριών κάτω απ᾿ τ᾿ ανάχτορα Το έλεος που ανέβαινε σαν ιερός καπνός Πού είναι οι πύλες με τ᾿ αρχαία πουλιά που τραγουδούσαν Κι η κλαγγή που ξημέρωνε τη φρίκη των λαών Όταν ο ήλιος έμπαινε σαν θρίαμβος Όταν η μοίρα σπάραζε στη λόγχη τής καρδιάς Κι άναβαν τα εμφύλια κελαηδίσματα Τι γίνηκαν οι αθάνατες μάρτιες σπονδές Οι ελληνικές γραμμές μες στο νερό τής χλόης Λαβώθηκαν τα μέτωπα κι οι αγκώνες Ο χρόνος από τον πολύ ουρανό κύλησε ρόδινος Οι άνθρωποι προχωρήσανε Γεμάτοι οδύνη και όνειρο Στυφή μορφή! Εξευγενισμένη από τον άνεμο Θύελλας καλοκαιρινής που τα πυρρόξανθα ίχνη Αφήνει στις γραμμές των λόφων και των αετών Στις γραμμές της παλάμης σου τού πεπρωμένου Τι ξέρεις ν᾿ αντικρίζεις και τι ξέρεις να φορείς Ντυμένη από τη μουσική των χόρτων και πως προχωρείς Μέσα απ᾿ τα ρείκια ή τις αλισφακιές Στο τελικό σημείο τού βέλους Σ᾿ αυτό το κοκκινόχωμα τής Βοιωτίας Μέσα στων βράχων το ερημικό εμβατήριο Θ᾿ ανάψεις τα χρυσά δεμάτια τής φωτιάς Θα ξεριζώσεις την κακή καρποφορία τής θύμησης Θ᾿ αφήσεις μια πικρή ψυχή στην άγρια μέντα! Η τρελή ροδιά Πρωινό ερωτηματικό κέφι à perde haleine (Δίχως πνοή) Σ᾿ αυτές τις κάτασπρες αυλές όπου φυσά ο νοτιάς Σφυρίζοντας σε θολωτές καμάρες, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που σκιρτάει στο φως σκορπίζοντας το καρποφόρο γέλιο της Με ανέμου πείσματα και ψιθυρίσματα, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που σπαρταράει με φυλλωσιές νιογέννητες τον όρθρο Ανοίγοντας όλα τα χρώματα ψηλά με ρίγος θριάμβου; Όταν στους κάμπους που ξυπνούν τα ολόγυμνα κορίτσια Θερίζουνε με τα ξανθά τους χέρια τα τριφύλλια Γυρίζοντας τα πέρατα των ύπνων τους, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που βάζει ανύποπτη μες στα χλωρά πανέρια τους τα φώτα Που ξεχειλίζει από κελαηδισμούς τα ονόματά τους, πέστε μου Είναι η τρελή ροδιά που μάχεται τη συννεφιά τού κόσμου; Στη μέρα που απ᾿ τη ζήλια της στολίζεται μ᾿ εφτά λογιώ φτερά Ζώνοντας τον αιώνιον ήλιο με χιλιάδες πρίσματα Εκτυφλωτικά, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που αρπάει μια χαίτη μ᾿ εκατό βιτσιές στο τρέξιμό της Ποτέ θλιμμένη και ποτέ γκρινιάρα, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που ξεφωνίζει την καινούρια ελπίδα που ανατέλλει; Πέστε μου, είναι η τρελή ροδιά που χαιρετάει στα μάκρη Τινάζοντας ένα μαντίλι φύλλων από δροσερή φωτιά Μια θάλασσα ετοιμόγεννη με χίλια δυο καράβια Με κύματα που χίλιες δυο φορές κινάν και πάνε Σ᾿ αμύριστες ακρογιαλιές, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που τρίζει τ᾿ άρμενα ψηλά στο διάφανον αιθέρα; Πανύψηλα με το γλαυκό τσαμπί που ανάβει κι εορτάζει Αγέρωχο, γεμάτο κίνδυνο, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που σπάει με φως καταμεσής τού κόσμου τις κακοκαιριές τού δαίμονα Που πέρα ως πέρα την κροκάτη απλώνει τραχηλιά τής μέρας Την πολυκεντημένη από σπαρτά τραγούδια, πέστε μου είναι η τρελή ροδιά Που βιαστικά ξεθηλυκώνει τα μεταξωτά τής μέρας; Σε μεσοφούστανα πρωταπριλιάς και σε τζιτζίκια δεκαπενταυγούστου Πέστε μου, αυτή που παίζει, αυτή που οργίζεται, αυτή που ξελογιάζει Τινάζοντας απ᾿ τη φοβέρα τα κακά μαύρα σκοτάδια της Ξεχύνοντας στους κόρφους τού ήλιου τα μεθυστικά πουλιά Πέστε μου, αυτή που ανοίγει τα φτερά στο στήθος των πραγμάτων Στο στήθος των βαθιών ονείρων μας, είναι η τρελή ροδιά; |
Όλα τα σύννεφα
Όνειρα κι όνειρα
Όλα τα κυπαρίσσια
Ουρανός καθαρόαιμος
|
Ο άνεμος τής Παναγίας από τη "Θητεία του Καλοκαιριού"
|
Μουσική: Ηλίας Ανδριόπουλος
Ορχήστρα Σύγχρονης Μουσικής της ΕΡΤ Μουσική Διεύθυνση : Ανδρέας Πυλαρινός Μικτή Χορωδία της ΕΡΤ υπό την διεύθυνση του Αντώνη Κοντογεωργίου |
Σε μια παλάμη θάλασσας γεύτηκες τα πικρά χαλίκια
Δύο η ώρα το πρωί περιδιαβάζοντας τον έρημο Αύγουστο Είδες το φως τού φεγγαριού να περπατεί μαζί σου Βήμα χαμένο. Ή αν δεν ήτανε η καρδιά στη θέση της Ήταν η θύμηση τής γης με την ωραία γυναίκα Η ευχή που λαχτάρησε μέσ᾿ απ᾿ τούς κόρφους τού βασιλικού Να τη φυσήξει ο άνεμος τής Παναγίας! Ώρα τής νύχτας! Κι ο βοριάς πλημμυρισμένος δάκρυα Μόλις ερίγησε η καρδιά στο σφίξιμο τής γης Γυμνή κάτω από τούς αστερισμούς των σιωπηλών της δέντρων Γεύτηκες τα πικρά χαλίκια στους βυθούς τού ονείρου Την ώρα που τα σύννεφα λύσανε τα πανιά Και δίχως ήμαρτον κανέν᾿ από την αμαρτία χαράχτηκε Στα πρώτα σπλάχνα του ο καιρός. Μπορείς να δεις ακόμη Πριν απ᾿ την αρχική φωτιά την ομορφιά τής άμμου Όπου έπαιζες τον όρκο σου κι όπου είχες την ευχή Εκατόφυλλη, ανοιχτή στον άνεμο της Παναγίας! |
|
Στο δίσκο "Ο μεγάλος Ερωτικός" Ο Χατζιδάκης στο τραγούδι "Με την πρώτη σταγόνα τής βροχής" μελοποίησε 8 στίχους από την Ελένη" και οι υπόλοιποι ανήκουν στο "Επίγραμμα" από τη συλλογή "ΔΕΎΤΕΡΗ ΦΎΣΗ" των "ΠΡΟΣΑΝΑΤΟΛΙΣΜΏΝ" . Οι παραξενιές τού καλλιτέχνη λέω εγώ. Ολόκληρο Αριστούργημα η "Ελένη" και δεν τον κάλυπτε.
|
ΕΛΈΝΗ
Φθινόπωρο 1934 (από τις ΣΠΟΡΆΔΕΣ (1934-1936)) Με την πρώτη σταγόνα τής βροχής σκοτώθηκε το καλοκαίρι Μουσκέψανε τα λόγια που είχανε γεννήσει αστροφεγγιές Όλα τα λόγια που είχανε μοναδικό τους προορισμόν Εσένα! Κατά που θ' απλώσουμε τα χέρια μας τώρα που δε μας λογαριάζει πια ο καιρός Κατά που θ' αφήσουμε τα μάτια μας τώρα που οι μακρινές γραμμές ναυάγησαν στα σύννεφα Τώρα που κλείσανε τα βλέφαρά σου απάνω στα τοπία μας Κι είμαστε — σαν να πέρασε μέσα μας η ομίχλη -- Μόνοι ολομόναχοι τριγυρισμένοι απ᾿ τις νεκρές εικόνες σου. Με το μέτωπο στο τζάμι αγρυπνούμε την καινούρια οδύνη Δεν είναι ο θάνατος που θα μάς ρίξει κάτω μια που Εσύ υπάρχεις Μια που υπάρχει αλλού ένας άνεμος για να σε ζήσει ολάκερη Να σε ντύσει από κοντά όπως σε ντύνει από μακριά η ελπίδα μας Μια που υπάρχει αλλού Καταπράσινη πεδιάδα πέρ᾿ από το γέλιο σου ως τον ήλιο Λέγοντάς του εμπιστευτικά πως θα ξανασυναντηθούμε πάλι Όχι δεν είναι ο θάνατος που θ᾿ αντιμετωπίσουμε Παρά μια τόση δα σταγόνα φθινοπωρινής βροχής Ένα θολό συναίσθημα Η μυρωδιά τού νοτισμένου χώματος μες στις ψυχές μας που όσο παν κι απομακρύνονται Κι αν δεν είναι το χέρι σου στο χέρι μας Κι αν δεν είναι το αίμα μας στις φλέβες των ονείρων σου Το φως στον άσπιλο ουρανό Κι η μουσική αθέατη μέσα μας ω! μελαγχολική Διαβάτισσα όσων μάς κρατάν στον κόσμο ακόμα Είναι ο υγρός αέρας η ώρα τού φθινοπώρου ο χωρισμός Το πικρό στήριγμα τού αγκώνα στην ανάμνηση Που βγαίνει όταν η νύχτα πάει να μάς χωρίσει από το φως Πίσω από το τετράγωνο παράθυρο που βλέπει προς τη θλίψη Που δε βλέπει τίποτε Γιατί έγινε κιόλας μουσική αθέατη φλόγα στο τζάκι χτύπημα τού μεγάλου ρολογιού στον τοίχο Γιατί έγινε κιόλας Ποίημα στίχος μ᾿ άλλον στίχο αχός παράλληλος με τη βροχή δάκρυα και λόγια Λόγια όχι σαν τ᾿ άλλα μα κι αυτά μ᾿ ένα μοναδικό τους προορισμόν: Εσένα! |
Σχόλια για το ποίημα
Ένας χωρισμός με το τέλος τού καλοκαιριού, χωρίς έστω και μία λέξη για χωρισμό. Μπορεί να γίνει; Στον Ελύτη ναι. Πως; Με το πέσιμο τής πρώτης Φθινοπωρινής σταγόνας, που σκότωσε το Καλοκαίρι. Με το να μουσκέψουν τα λόγια που είχαν γεμίσει αστροφεγγιές, να γίνουν βαριά και να διαλυθούν σαν τα γράμματα στο βρεγμένο χαρτί. Με το άπλωμα των χεριών στο κενό, στην Απουσία σου. Με τις ναυαγισμένες ματιές, στη γραμμή τού ορίζοντα. Με τα αγνώριστα τοπία τώρα που τούς έλλειψε το χάιδεμα από τη ματιά σου.
Στο βιβλίο του με τον πιασάρικο τίτλο "Ο Ερωτευμένος Ελύτης" που υπόσχεται πολλά, και σ᾿ αφήνει τελικά μόνο με την όρεξη, ο Φίλιππος Φιλίππου, επικαλείται τον Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο και το βιβλίο του "Αναπολήσεις" για να ανιχνεύσει τι κρύβεται πίσω από τον τίτλο του ποιήματος. Γράφει:
«Στο κεφάλαιο που τιτλοφορείται "Τα χρόνια της Δικτατορίας Μεταξά" ο διακεκριμένος φιλόσοφος και φίλος τού ποιητή από τα χρόνια της Νομικής αποκαλύπτει πως ο τίτλος στο ποίημα "Ελένη" που περιλαμβάνεται στους "Προσανατολισμούς", δόθηκε προς τιμήν μιας νεαρής Κερκυραίας. Γράφει μάλιστα πως ο τίτλος μπήκε κατά παράκληση τού Νίκου Γκάτσου "ερωτευμένου εξ αποστάσεως" με την Ελένη Βεντούρα»
Εκείνο που κάνει εντύπωση, είναι το «κατά παράκληση τού Νίκου Γκάτσου». Δεν θα μπορούσε ο Γκάτσος ποιητής ο ίδιος, να γράψει ποίημα με τον τίτλο "Ελένη" διαποτισμένο από τον έρωτά του. Εκείνο που τεκμαίρεται από το βιβλίο τού Φιλίππου, είναι ότι και ο Γκάτσος και ο Ελύτης και ο ίδιος ο Δεσποτόπουλος ήσαν πιθανόν "ερωτευμένοι" με την Ελένη. Η Ελένη Βεντούρα ήταν μια πολύ ωραία και αξιόλογη κοπέλα, όπως γράφεται, με καταγωγή από αριστοκρατική οικογένεια τής Κέρκυρας, και με κοινωνική και πολιτική δράση. Τον καιρό που ο Ελύτης ήταν στην Κέρκυρα στη σχολή εφέδρων Αξιωματικών, η Βεντούρα είναι φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πάντως στην έρευνα που κάνει ο Φιλίππου στην Κέρκυρα για συλλογή πληροφοριών στις 340 σελίδες τού βιβλίου του, κανείς από τούς ανθρώπους που συνομίλησε, δεν μίλησε για ερωτική σχέση τής Ελένης, και οι περισσότερες μαρτυρίες, αναφέρονται στον έρωτα τής Ελένης με τον Ηλία Πολίτη, το μετέπειτα άντρα της, φημισμένο αιματολόγο, με τον οποίο γνωρίζονταν από παιδιά. Η Ελένη πέθανε σχετικά νέα και ό άντρας της αυτοκτόνησε το 1976.
Επανερχόμαστε στο ποίημα το οποίο είναι διάφανο με μόνη σκοτεινάδα την αναφορά δυο φορές τη λέξη τού "θανάτου": «Δεν είναι ο θάνατος που θα μας ρίξει κάτω», «Όχι δεν είναι ο θάνατος που θ᾿ αντιμετωπίσουμε»
Η ταύτιση αλλά και αντιδιαστολή, χωρισμού και θανάτου, αντιδιαστολή που τεκμαίρεται από την εξέλιξη τού ποιήματος, όπου στην σκληρότητα τού θανάτου αντιπαρατίθεται η τρυφεράδα των στίχωνγια το χωρισμό που ακολουθούν:
«Μια που υπάρχει αλλού ένας άνεμος για να σε ζήσει ολάκερη
Να σε ντύσει από κοντά όπως σε ντύνει από μακριά η ελπίδα μας
Μια που υπάρχει αλλού
Καταπράσινη πεδιάδα πέρ᾿ από το γέλιο σου ως τον ήλιο
Λέγοντάς του εμπιστευτικά πως θα ξανασυναντηθούμε πάλι»
Αυτό που θα αντιμετωπίσουμε δεν είναι:
«παρά μια τόση δα σταγόνα φθινοπωρινής βροχής
Ένα θολό συναίσθημα,
η μυρωδιά του νοτισμένου χώματος μες στις ψυχές μας
που όσο παν κι απομακρύνονται»
Γιατί έγινες ποίηση:
«Γιατί έγινε κιόλας μουσική αθέατη, φλόγα στο τζάκι, χτύπημα τού μεγάλου ρολογιού στον τοίχο, γιατί έγινε κιόλας Ποίημα, στίχος μ᾿ άλλον στίχο, αχός παράλληλος με τη βροχή, δάκρυα και λόγια, λόγια όχι σαν τ᾿ άλλα μα κι αυτά μ᾿ ένα μοναδικό τους προορισμόν: Εσένα!»
Ένας χωρισμός με το τέλος τού καλοκαιριού, χωρίς έστω και μία λέξη για χωρισμό. Μπορεί να γίνει; Στον Ελύτη ναι. Πως; Με το πέσιμο τής πρώτης Φθινοπωρινής σταγόνας, που σκότωσε το Καλοκαίρι. Με το να μουσκέψουν τα λόγια που είχαν γεμίσει αστροφεγγιές, να γίνουν βαριά και να διαλυθούν σαν τα γράμματα στο βρεγμένο χαρτί. Με το άπλωμα των χεριών στο κενό, στην Απουσία σου. Με τις ναυαγισμένες ματιές, στη γραμμή τού ορίζοντα. Με τα αγνώριστα τοπία τώρα που τούς έλλειψε το χάιδεμα από τη ματιά σου.
Στο βιβλίο του με τον πιασάρικο τίτλο "Ο Ερωτευμένος Ελύτης" που υπόσχεται πολλά, και σ᾿ αφήνει τελικά μόνο με την όρεξη, ο Φίλιππος Φιλίππου, επικαλείται τον Κωνσταντίνο Δεσποτόπουλο και το βιβλίο του "Αναπολήσεις" για να ανιχνεύσει τι κρύβεται πίσω από τον τίτλο του ποιήματος. Γράφει:
«Στο κεφάλαιο που τιτλοφορείται "Τα χρόνια της Δικτατορίας Μεταξά" ο διακεκριμένος φιλόσοφος και φίλος τού ποιητή από τα χρόνια της Νομικής αποκαλύπτει πως ο τίτλος στο ποίημα "Ελένη" που περιλαμβάνεται στους "Προσανατολισμούς", δόθηκε προς τιμήν μιας νεαρής Κερκυραίας. Γράφει μάλιστα πως ο τίτλος μπήκε κατά παράκληση τού Νίκου Γκάτσου "ερωτευμένου εξ αποστάσεως" με την Ελένη Βεντούρα»
Εκείνο που κάνει εντύπωση, είναι το «κατά παράκληση τού Νίκου Γκάτσου». Δεν θα μπορούσε ο Γκάτσος ποιητής ο ίδιος, να γράψει ποίημα με τον τίτλο "Ελένη" διαποτισμένο από τον έρωτά του. Εκείνο που τεκμαίρεται από το βιβλίο τού Φιλίππου, είναι ότι και ο Γκάτσος και ο Ελύτης και ο ίδιος ο Δεσποτόπουλος ήσαν πιθανόν "ερωτευμένοι" με την Ελένη. Η Ελένη Βεντούρα ήταν μια πολύ ωραία και αξιόλογη κοπέλα, όπως γράφεται, με καταγωγή από αριστοκρατική οικογένεια τής Κέρκυρας, και με κοινωνική και πολιτική δράση. Τον καιρό που ο Ελύτης ήταν στην Κέρκυρα στη σχολή εφέδρων Αξιωματικών, η Βεντούρα είναι φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Πάντως στην έρευνα που κάνει ο Φιλίππου στην Κέρκυρα για συλλογή πληροφοριών στις 340 σελίδες τού βιβλίου του, κανείς από τούς ανθρώπους που συνομίλησε, δεν μίλησε για ερωτική σχέση τής Ελένης, και οι περισσότερες μαρτυρίες, αναφέρονται στον έρωτα τής Ελένης με τον Ηλία Πολίτη, το μετέπειτα άντρα της, φημισμένο αιματολόγο, με τον οποίο γνωρίζονταν από παιδιά. Η Ελένη πέθανε σχετικά νέα και ό άντρας της αυτοκτόνησε το 1976.
Επανερχόμαστε στο ποίημα το οποίο είναι διάφανο με μόνη σκοτεινάδα την αναφορά δυο φορές τη λέξη τού "θανάτου": «Δεν είναι ο θάνατος που θα μας ρίξει κάτω», «Όχι δεν είναι ο θάνατος που θ᾿ αντιμετωπίσουμε»
Η ταύτιση αλλά και αντιδιαστολή, χωρισμού και θανάτου, αντιδιαστολή που τεκμαίρεται από την εξέλιξη τού ποιήματος, όπου στην σκληρότητα τού θανάτου αντιπαρατίθεται η τρυφεράδα των στίχωνγια το χωρισμό που ακολουθούν:
«Μια που υπάρχει αλλού ένας άνεμος για να σε ζήσει ολάκερη
Να σε ντύσει από κοντά όπως σε ντύνει από μακριά η ελπίδα μας
Μια που υπάρχει αλλού
Καταπράσινη πεδιάδα πέρ᾿ από το γέλιο σου ως τον ήλιο
Λέγοντάς του εμπιστευτικά πως θα ξανασυναντηθούμε πάλι»
Αυτό που θα αντιμετωπίσουμε δεν είναι:
«παρά μια τόση δα σταγόνα φθινοπωρινής βροχής
Ένα θολό συναίσθημα,
η μυρωδιά του νοτισμένου χώματος μες στις ψυχές μας
που όσο παν κι απομακρύνονται»
Γιατί έγινες ποίηση:
«Γιατί έγινε κιόλας μουσική αθέατη, φλόγα στο τζάκι, χτύπημα τού μεγάλου ρολογιού στον τοίχο, γιατί έγινε κιόλας Ποίημα, στίχος μ᾿ άλλον στίχο, αχός παράλληλος με τη βροχή, δάκρυα και λόγια, λόγια όχι σαν τ᾿ άλλα μα κι αυτά μ᾿ ένα μοναδικό τους προορισμόν: Εσένα!»
Η Μαρίνα των Βράχων (από "Η ΘΗΤΕΊΑ ΤΟΎ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΎ" (1938)
Φωτογραφία τού George Holz
|
Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη — Μα πού γύριζες
Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη τής πέτρας και τής θάλασσας Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τούς λόφους Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο Κι οι κόρες των ματιών σου πήρανε τη σκυτάλη τής Χίμαιρας Ριγώνοντας μ᾿ αφρό τη θύμηση! Πού είναι η γνώριμη ανηφοριά τού μικρού Σεπτεμβρίου Στο κοκκινόχωμα όπου έπαιζες θωρώντας προς τα κάτω Τούς βαθιούς κυαμώνες των άλλων κοριτσιών Τις γωνιές όπου οι φίλες σου άφηναν αγκαλιές τα διοσμαρίνια. — Μα πού γύριζες Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη τής πέτρας και τής θάλασσας Σου ᾿λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες Ανάσκελη να χαίρεσαι την αυγή των πραγμάτων Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους Μ᾿ ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου ηρωίδα ιάμβου. Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη Κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα Βαθιά μες στο χρυσάφι τού καλοκαιριού Και τ᾿ άρωμα των γυακίνθων — Μα πού γύριζες Κατεβαίνοντας προς τούς γιαλούς τούς κόλπους με τα βότσαλα Ήταν εκεί ένα κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο Μα πιο βαθιά ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε Κι άνοιγες μ᾿ έκπληξη τα χέρια σου λέγοντας τ᾿ όνομά του Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών Όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας. Άκουσε, ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη. Δεν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο άλλο καλοκαίρι Για ν᾿ αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές Ή για να πας καβάλα στον μαΐστρο. Στυλωμένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο Στους κινδύνους των βράχων με τη χτενισιά της θύελλας Θ᾿ αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου. 
|
Μια Ερμηνευτική πρόταση για το ποίημα "Η μαρίνα των βράχων".
Η χαμένη αθωότητα τής παιδικής ηλικίας. Ποίημα δύσκολο, με πολλές διαφορετικές ερμηνείες, είτε ως προς τη συνολική του θεώρηση, είτε ως προς τα επιμέρους του στοιχεία, με πιο ακραία ως προς τα τελευταία, από όσες έχω υπ᾿ όψιν μου, τις προτάσεις εργασίας, κλειδιά όπως τα ονόμασε για την ερμηνεία τού ποιήματος, ο Κώστας Γεωργουσόπουλος στο Μέγαρο Μουσικής. Πρώτο κλειδί: "Τούς βαθιούς κυαμώνες...." : Από ένα παπυρικό εύρημα τού Επίχαρμου, η ταύτιση ονομασίας, ο κυαμών με το αιδοίο. Δεύτερο κλειδί: "όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας". Ο αστερίας, πολλαπλασιάζεται με σεξουαλική πράξη (με την απελευθέρωση γαμετών στο περιβάλλον) ή χωρίς σεξουαλική πράξη (ανάπλαση), δηλαδή με αυτοϊκανοποίηση, επομένως συμπεραίνει ο Γεωργουσόπουλος και στην περίπτωση τού κοριτσιού, ίσως υπονοείται αυτή η μοναχική πρωταρχική πράξη. Τρίτο κλειδί: "έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη... ". Ο Αναξίμανδρος θεωρούσε τη ζωή προερχόμενη από το νερό, και κατά προέκταση ο Γεωργουσόπουλος, διερμηνεύει τα χείλη ταυτίζοντας τα με χείλη αιδοίου. Τολμηρή πρόταση και κατά τον ίδιο, αλλά οπωσδήποτε με την αναφορά δύο κλειδιών στο αιδοίο, και του τρίτου στην αυτοϊκανοποίηση, πέραν από την κατά την γνώμη μου αυθαίρετη ερμηνεία, δεν έχομε και κλειδιά, ξεκλειδώματος τού ποιήματος. Στο ποίημα αυτό, ένα αριστούργημα ποιητικής τέχνης ο Ελύτης νομίζω, ότι έχει μια θεώρηση, αν κατά προσέγγιση τον ερμηνεύουμε σωστά, που είναι αντίθετη με την "ιδεολογία" τής ποιητικής του, την "ελευθερία" και την "αγιότητα των αισθήσεων". Αν ο πυρήνας του ποιήματος είναι βιωματικός, θα πρέπει να θεωρήσουμε, ότι το βίωμα είναι αρνητικό ως προς τον ποιητή γιατί διαφορετικά δεν δικαιολογείται η επίπληξη και η επίκληση τής φρόνησης "των στερνών" . Σαφώς ο αφηγητής δεν συμφωνεί με το κορίτσι. Η ηρωίδα είναι σίγουρα ένα μικρό κορίτσι. "Έχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη — Μα πού γύριζες Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο Κι οι κόρες των ματιών σου πήρανε τη σκυτάλη της Χίμαιρας Ριγώνοντας μ᾿ αφρό τη θύμηση!" "Ο ποιητής παρά την εύχυμη ποιητική έκφραση, είναι επικριτικός για το κορίτσι, για κάτι που έχει κάνει. "Πού είναι η γνώριμη ανηφοριά τού μικρού Σεπτεμβρίου Στο κοκκινόχωμα όπου έπαιζες θωρώντας προς τα κάτω Τούς βαθιούς κυαμώνες των άλλων κοριτσιών Τις γωνιές όπου οι φίλες σου άφηναν αγκαλιές τα διοσμαρίνια". "Ζητά από το κορίτσι να ανακαλέσει μνήμες αθωότητας, παιγνίδια άλλων καιρών, πριν από την αφρισμένη θύμηση. (κυαμώνες, κουκιά και μεταφορικά ρόγες, θηλές οπότε η φράση, "θωρώντας προς τα κάτω τούς βαθιούς κυαμώνες, των άλλων κοριτσιών" θα μπορούσε να μετασχηματιστεί: "θωρώντας προς τα κάτω τους βαθιούς κόρφους των άλλων κοριτσιών" Δυοσμαρίνια τα δενδρολίβανα. " Μα πού γύριζες Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη τής πέτρας και τής θάλασσας Σου ᾿λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες Ανάσκελη να χαίρεσαι την αυγή των πραγμάτων Ή πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους Μ᾿ ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου ηρωίδα ιάμβου". "Ο ποιητής θυμίζει στο κορίτσι αυτά που τού έλεγε που είναι κοντά στην ελευθεριότητα των αισθήσεων και τού σώματος, τα οποία προφανώς το κορίτσι παράκουσε ή υπερέβη. Ο ποιητής επανέρχεται επικριτικά προς το κορίτσι: Μα πού γύριζες Κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τούς κόλπους με τα βότσαλα Ήταν εκεί ένα κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο Μα πιο βαθιά ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε Κι άνοιγες μ᾿ έκπληξη τα χέρια σου λέγοντας τ᾿ όνομά του Ανεβαίνοντας ανάλαφρα ως τη διαύγεια των βυθών Όπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας". " της μιλάει ίσως για κάποια τύψη "ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε" Στη συνέχεια ο ποιητής, περίεργα για τον μέχρι τότε Ελύτη των πρώτων ποιημάτων (το 1938 είναι μόλις 27 χρονών), μιλάει στο κορίτσι για τη φθορά τού χρόνου, για την πικρή γεύση τής χαμένης αθωότητας, πού είναι χωρίς αναστροφή, χρησιμοποιώντας ελαφρά παραφρασμένη την Ηρακλείτεια ρήση είναι αργά: "Για να αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια", και αντίθετα προς τον Ελύτη τον υμνητή τής αγιότητας των αισθήσεων εδώ γίνεται επικριτικός με το στίχο: «Άκουσε, ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση» "Άκουσε, ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα Έχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη. Δεν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο άλλο καλοκαίρι Για ν᾿ αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές Ή για να πας καβάλα στον μαΐστρο." Και ο ποιητής αποφαίνεται τιμωρητικά. "Στυλωμένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο Στους κινδύνους των βράχων με τη χτενισιά της θύελλας Θ' αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου". |
Ηλικία τής γλαυκής θύμησης
από τη "Η ΘΗΤΕΊΑ ΤΟΎ ΚΑΛΟΚΑΙΡΙΟΎ" (1938)
Αίσθηση από το ποίημα
Ηλικία τής Γλαυκής Θύμησης ΠΡΏΤΗ ΕΡΩΤΙΚΉ ΣΥΝΆΝΤΗΣΗ ΚΑΙ 'ΙΣΩΣ Ο ΠΙΟ ΠΟΙΗΤΙΚΌΣ ΧΩΡΙΣΜΌΣ ΣΤΗΝ ΠΑΓΚΌΣΜΙΑ ΛΟΓΟΤΕΧΝΊΑ. Νομίζω το ωραιότερο, το πληρέστερο και διαυγέστερο ποίημα των Προσανατολισμών. Μέσα σε ένα ποίημα συμπυκνώνονται "τα μεγάλα" τής ερωτικής ζωής, συνάντηση, συνεύρεση στην οποία όλη η φύση συμμετέχει, χωρισμός, μέσα από τους ωραιότερους στίχους που έχουν γραφεί ποτέ. Ανάμνηση τού αφηγητή-ποιητή: καλοκαιρινό τοπίο, λιμάνι, μεσημέρι, γύρω αμπέλια, ελαιώνες, βάρκες στα ήσυχα νερά τού κόλπου. Η κοπέλα ποτισμένη από τα χρώματα τού καλοκαιριού, και την αλμύρα τής θάλασσας. Πρώτη ερωτική συνεύρεση: "Θυμάμαι ένιωσα το ανθρώπινο βάρος σου, το ανθρώπινο σώμα σου πηλό και αμαρτία. Μα θυμάμαι πόνεσες ήτανε μια βαθιά δαγκωματιά στα χείλια, μια βαθιά νυχιά στο δέρμα κατά κει που χαράζεται παντοτινά του ο χρόνος." (λαιμός;) Σ᾿ άφησα τότες. Και όλη η φύση συνωμοτούσε, όλα τα αισθήματα εξαγνισμένα, έφθασαν μέχρι τον ουρανό που επιδοκίμαζε! Το τέλος από τους ωραιότερους στίχους που έχουν γραφτεί ποτέ για χωρισμό και όχι μόνο : "Τώρα θα ᾿ χω σιμά μου ένα λαγήνι αθάνατο νερό Θα ᾿χω ένα σχήμα λευτεριάς ανέμου που κλονίζει Κι εκείνα τα χέρια σου όπου θα τυραννιέται ο Έρωτας Κι εκείνο το κοχύλι σου όπου θ᾿ αντηχεί το Αιγαίο". |
Ελαιώνες κι αμπέλια μακριά ως τη θάλασσα
Κόκκινες ψαρόβαρκες πιο μακριά ως τη θύμηση Έλυτρα χρυσά τού Αυγούστου στον μεσημεριάτικο ύπνο Με φύκια ή όστρακα. Κι εκείνο το σκάφος Φρεσκοβγαλμένο, πράσινο, που διαβάζει ακόμη στην ειρήνη τού κόλπου των νερών Έχει ο Θεός Περάσανε τα χρόνια φύλλα ή βότσαλα Θυμάμαι τα παιδόπουλα, τούς ναύτες που έφευγαν Βάφοντας τα πανιά σαν την καρδιά τους Τραγουδούσαν τα τέσσερα σημεία τού ορίζοντα Κι είχαν ζωγραφιστούς βοριάδες μες στα στήθια. Τι γύρευα όταν έφτασες βαμμένη απ᾿ την ανατολή τού ήλιου Με την ηλικία τής θάλασσας στα μάτια Και με την υγεία τού ήλιου στο κορμί — τι γύρευα Βαθιά στις θαλασσοσπηλιές μες στα ευρύχωρα όνειρα Όπου άφριζε τα αισθήματά του ο άνεμος Άγνωστος και γλαυκός, χαράζοντας στα στήθια μου το πελαγίσιο του έμβλημα Με την άμμο στα δάχτυλα έκλεινα τα δάχτυλα Με την άμμο στα μάτια έσφιγγα τα δάχτυλα Ήτανε η οδύνη -- Θυμάμαι ήταν Απρίλης όταν ένιωσα πρώτη φορά το ανθρώπινο βάρος σου Το ανθρώπινο σώμα σου πηλό κι αμαρτία Όπως την πρώτη μέρα μας στη γη Γιόρταζαν τις αμαρυλλίδες -- Μα θυμάμαι πόνεσες Ήτανε μια βαθιά δαγκωματιά στα χείλια Μια βαθιά νυχιά στο δέρμα κατά κει που χαράζεται παντοτινά του ο χρόνος. Σ' άφησα τότες Και μια βουερή πνοή σήκωσε τ᾿ άσπρα σπίτια Τ᾿ άσπρα αισθήματα φρεσκοπλυμένα επάνω Στον ουρανό που φώτιζε μ' ένα μειδίαμα. Τώρα θα ᾿χω σιμά μου ένα λαγήνι αθάνατο νερό Θα ᾿χω ένα σχήμα λευτεριάς ανέμου που κλονίζει Κι εκείνα τα χέρια σου όπου θα τυραννιέται ο Έρωτας Κι εκείνο το κοχύλι σου όπου θ᾿ αντηχεί το Αιγαίο. |