Γιάννης Ρίτσος (1909-1990)

 Γιάννης Ρίτσος γεννήθηκε ποιητής. Η ποίηση για το Ρίτσο είναι όπως η αναπνοή. Δεν σκέφτεσαι για να  αναπνεύσεις. Μοναχά αναπνέεις. Δεν θυμάμαι αλλά νομίζω ότι το παραπάνω είναι στίχος από ποίημα του. Από αυτή την άποψη η ποίηση είναι ένα δώρο που τού δόθηκε. Ένα δώρο που άλλοι ποιητές πρέπει να παλέψουν για να το κερδίσουν. Όλα βέβαια αυτά είναι σχηματικά.
Διάβασα σε ένα εισαγωγικό για το "Ένα σχεδίασμα βιογραφίας" τού Ρίτσου, τής Αγγελικής Κώττη, κάτι που μού άρεσε και το μεταφέρω: «Εσπούδασε την  "ιστορία τού παρελθόντος και τού μέλλοντος στη σύγχρονη σχολή τού Αγώνα" και, μαζί, τούς ανθρώπους, τούς πόθους και τα πάθη τους. Εδήλωνε: απαρηγόρητος παρηγορητής του κόσμου»
Εν μέσω οικογενειακών δραμάτων, θανάτων και πολιτικών διωγμών (θάνατος τού αδελφού του και τής μητέρας του το 1921 από φυματίωση, ασθένεια τού ίδιου από την ίδια αρρώστια, νοσηλεία του στη Σωτηρία από το 1927-1930,  ψυχική ασθένεια τής αγαπημένης του αδελφής Λούλας το 1937 και εγκλεισμός της στο ψυχιατρείο όπου από το 1932 νοσηλευόταν και ο πατέρας του, κατοχικά χρόνια, συμμετοχή όντας άρρωστος στο καλλιτεχνικό τμήμα τού ΕΑΜ, εξορίες μετά τον εμφύλιο σε Λήμνο , Μακρόνησο και Άϊ Στράτη, πάλι εξορία  με το πραξικόπημα τού 1967 σε Γυάρο και Λέρο), εν μέσω λοιπόν εν  συντομία όλων αυτών, ό Ρίτσος συνέθεσε ένα πλούσιο σε όγκο και ποιότητα έργο, πάνω σε όλες τις εκφάνσεις τής ανθρώπινης ύπαρξης: αγωνιστικό, πολιτικό, λυρικό, ερωτικό, γενικά υπαρξιακό.
Όπως γράφει ο ίδιος στο ποίημα του "Ανταπόδοση" για το καθήκον τού ποιητή:
«Πάλεψε με τις λέξεις, με το χρόνο, με τα πράγματα. Έδωσε θέση στην πεταλούδα, στο χαλίκι, στ’ αλογάκι τής Παναγίας,
στους ολονύχτιους στεναγμούς των άστρων, στη δροσοστάλα πού πέφτει άπ’ το ροδόφυλλο, στ’ άρρωστο αηδόνι, στις μεγάλες σημαίες, στο γαλάζιο, στο κόκκινο, στο κίτρινο. Πλούτισε τον κόσμο με μόχθο κι εγκαρτέρηση».
Έχουν διατυπωθεί κάποιες  επιφυλάξεις για τον όγκο τού έργου του ή για την επικαιρικότητα κάποιων ποιημάτων εις βάρος τής ποιητικότητας. Κάποιες φορές, το πλούσιο ποιητικό ένστικτο και  η ευκολία τής ποιητικής έκφρασης, λειτουργούν και κατ᾿ αντίστροφο τρόπο υπονομεύοντας  το ποίημα, εκεί που χρειάζεται πύκνωση τού ποιητικού υλικού και αφαίρεση, για να αγγίξεις τον ποιητικό πυρήνα. 
Ο Σεφέρης στις "Δοκιμές" γράφει αναφερόμενος στον Παλαμά: «όταν ξεσπάσουν τα νερά  και γίνουν καταρράχτες, δεν κατεβάζουν μόνο μενεξέδες κι αγριολούλουδα, κατεβάζουν και πέτρες και "κοτρόνια", όπως έλεγε ένας φίλος που δεν αγαπούσε τον ποιητή. Ο Παλαμάς είναι πολλά πράγματα». Θα μπορούσε κάποιος να πει κάτι αντίστοιχο για τον Ρίτσο.
Θα μπορούσε επίσης ο Ρίτσος να ελεγχθεί και για την ιδεολογική πολιτική του σταθερότητα, και τη θέση από την οποία δεν αποστασιοποιήθηκε ούτε κατ ελάχιστον. Και όμως υπήρξαν τόσα γεγονότα,  που δεν μπορούσες να έχεις άλλοθι ότι δεν ήξερες. Αναφέρω μόνο την Άνοιξη τής Πράγας και την συντριβή της από τα Σοβιετικά τανκς, και όλη την ιδεολογική αντιπαράθεση μέσα στους κόλπους τής  Αριστεράς η οποία οδήγησε στην διάσπαση του ΚΚΕ.
Αλλά ας μείνουμε στην ποίηση, και ο Ρίτσος υπήρξε μια ποιητική βρυσομάνα.

---

 Επιτάφιος

Τα γεγονότα είναι γνωστά αλλά μια υπενθύμιση δε βλάπτει:
Τον Μάιο τού 1936, στη μεγάλη απεργία και διαδήλωση των καπνεργατών, που πνίγηκε στο αίμα από την δικτατορική κυβέρνηση Μεταξά, με συνολικά δώδεκα νεκρούς,  αιφνιδιαστικά, αστυνομικοί, άρχισαν να πυροβολούν προς τη συγκέντρωση.Την επόμενη μέρα ο Ριζοσπάστης, αφιερώνει το εξώφυλλο του, για αυτά τα γεγονότα. Στο εξώφυλλο του υπάρχει μια φωτογραφία, που απεικονίζει μια μητέρα, να θρηνεί πάνω από το νεκρό παιδί της, στη διασταύρωση των οδών Βενιζέλου και Εγνατία.
Ο Ρίτσος,  βλέπει αυτή τη σκληρή εικόνα. Κλείνεται στη σοφίτα του, στην οδό Μεθώνης 30 και γράφει. Όπως ο ίδιος λέει, «είχε κλειστεί στη σοφίτα του δύο μερόνυχτα και έγραφε, χωρίς να φάει και να κοιμηθεί, την τρίτη μέρα, δεν άντεξε, άρχισε να σβήνει...» Παραδίδει τα πρώτα τρία ποιήματα, από τα 20 συνολικά,  και δημοσιεύονται στον Ριζοσπάστη  με τον τίτλο Μοιρολόι.
Κατόπιν τον Ιούνιο 1936 από τις εκδόσεις Ριζοσπάστη, κυκλοφορούν  14 ποιήματα, υπό τον τίτλο Επιτάφιος.
Η δεύτερη έκδοση έγινε το 1956, από τον εκδοτικό οίκο Κέδρος. Σε αυτή την έκδοση συμπεριλήφθηκαν άλλα 6 ποιήματα, συνολικά 20.
Ο Επιτάφιος τού Γιάννη Ρίτσου είναι μια σύνθεση υψηλής αισθητικής και συναισθηματικής, δημιουργία. Ένα μοιρολόι μιας μάνας για το σκοτωμένο γιο της, που ακουμπάει στο δημοτικό τραγούδι και το δεκαπεντασύλλαβο και από την άλλη ένας ύμνος στην εργατική τάξη και στους αγώνες της. 
Στη μελοποίηση από το Μίκη Θεοδωράκη το ποίημα βρίσκει το ιδανικό του ταίρι. Τίποτα δεν περισσεύει, τίποτα· στίχος ή μουσική δεν είναι το ένα από τα δυο πιο πάνω ή πιο κάτω. 
Ο ίδιος ο Ρίτσος θα πει στο Θεοδωράκη: « Μου έκανε τρομερή εντύπωση, μα είναι δυνατόν η ποίηση να βρει μια πλήρη αντιστοιχία με την μουσική. Μέχρι τώρα έλεγα ότι η κάθε τέχνη είναι αυτάρκης και δεν έχει ανάγκη από την βοήθεια τής άλλης. Αλλά όταν έγραψες τον Επιτάφιο και αργότερα φυσικά την Ρωμιοσύνη που ήταν η μεγάλη δόξα σου, είπα πραγματικά ότι εδώ πέρα είναι ένας δρόμος για να πλησιάσει η ποίηση μέσω τής μουσικής εκείνους τους ανθρώπους που δεν θα τούς πλησίαζε ίσως ποτέ».
Υπάρχει πολύ και ενδιαφέρον παρασκήνιο γύρω από τις τρεις ηχογραφήσεις  τού ποιήματος  μία από τον Μάνο Χατζιδάκη με τη Νάνα Μούσχουρη, μία από τον ίδιο το Θεοδωράκη όπως το είχε σκεφτεί εξ αρχής με τον Γρηγόρη Μπιθικώτση και σολίστα στο μπουζούκι το Μανώλη Χιώτη  και μία τρίτη με τη Μαίρη Λίντα το Μανώλη Χιώτη στο μπουζούκι με συνοδεία εγχόρδων συμφωνικής μουσικής.
Εδώ (παρ᾿ όλο που ξέρω όπως κάνω κι ᾿γω ότι όλοι τα τραγούδια τα ακούνε κατ᾿  ευθείαν από το  Youtube) η επιλογή είναι από την ηχογράφηση τής Μαίρη Λίντα, γιατί το μοιρολόι τής μάνας γίνεται από μια γυναίκα (παρ᾿ όλο που σε κάποια σημεία θα έπρεπε η φωνή της να είναι   περισσότερο δραματική, θρηνητική), και γιατί μού άρεσε  η συνοδεία των εγχόρδων στο μπουζούκι· εκτός από το τρίτο τραγούδι που είναι από την ηχογράφηση με το Μπιθικώτση, γιατί τόσο στην ηχογράφηση με τη Λίντα όσο και με τη Μούσχουρη ακούγονται οι μισοί μόνο στίχοι.
Από τα 20 ποιήματα τού Επιτάφιου εδώ ανθολογούνται 13 τα (1,2,3,4,6,7,8,12,13,14,17, 19,20).
Από αυτά μελοποιημένα  από το Μίκη Θεοδωράκη είναι ανεξάρτητα τα 3,6,14,και 17 και σε συνδυασμούς τα (1-8), (7-2), (19-2) και (20-4) συνολικά 8 ποιήματα. Εδώ δημοσιεύονται κατά τη σειρά που έχουν στην ηχογράφηση από τον Μίκη Θεοδωράκη και όχι κατά τη σειρά τού βιβλίου για λόγους εποπτείας. Νομίζω ότι ο Θεοδωράκης έπρεπε να συμπεριλάβει τούς δύο τελευταίους στίχους τού ποιήματος, που δείχνουν τη μάνα να παίρνει τη θέση τού γιου στον αγώνα του.
Κι ως τόθελες (ως τόλεγες τα βράδια με το λύχνο)
ασκώνω το σκεβρό κορμί και τη γροθιά μου δείχνω.

Με μπλε είναι οι μελοποιημένοι στίχοι από κάθε ποίημα.

---

Ανθολόγηση από τον Επιτάφιο

Που πέταξε τ' αγόρι μου

– I –
 
Γιε μου, σπλάχνο των σπλάχνων μου, καρδούλα τής καρδιάς μου,
πουλάκι τής φτωχειάς αυλής, ανθέ τής ερημιάς μου,*
 Πως κλείσαν τα ματάκια σου και δε θωρείς που κλαίω
και δε σαλεύεις, δε γροικάς τα που πικρά σού λέω;
Γιόκα μου, εσύ που γιάτρευες κάθε παράπονό μου,
Που μάντευες τι πέρναγε κάτου απ᾿ το τσίνορό μου,
Τώρα δε με παρηγοράς και δε μοὐ βγάζεις άχνα
και δε μαντεύεις τις πληγές που τρώνε μου τα σπλάχνα;
Πουλί μου, εσύ που μούφερνες νεράκι στην παλάμη
πως δε θωρείς που δέρνουμαι και τρέμω σαν καλάμι;
Στη στράτα εδώ καταμεσίς τ᾿ άσπρα μαλλιά μου λύνω
και σού σκεπάζω τής μορφής το μαραμένο κρίνο.
Φιλώ το παγωμένο σου χειλάκι που σωπαίνει
κ᾿  είναι σα να μού θύμωσε και σφαλιγμένο μένει.
Δε μου μιλείς κι η δόλια εγώ τον κόρφο δες, ανοίγω
και στα βυζιά που βύζαξες τα νύχια, γιε μου μπήγω.

 από το  – VIII –
 * Που πέταξε τ᾿  αγόρι μου; που πήγε που μ᾿  αφήνει;
Χωρίς πουλάκι το κλουβί, χωρίς νεράκι η κρήνη.
.................................................................................................

– II–
 
Κορώνα μου, αντιστύλι μου, χαρά των γερατειώ μου,
ήλιε τής βαρυχειμωνιάς, λιγνοκυπάρισσό μου,
 μ᾿ άφησες να σέρνουμαι και να πονώ μονάχη
χωρίς γουλιά, σταλιά νερό και φως κι ανθό κι αστάχυ ;
 Με τα ματάκια σου έβλεπα τής ζωής κάθε λουλούδι,
με τα χειλάκια σου έλεγα τ᾿ αυγερινό τραγούδι.
Με τα χεράκια σου τα δυο, τα χιλιοχαϊδεμένα,
όλη τη γης αγκάλιαζα κι ολ᾿ είτανε για μένα.

Νιότη απ᾿ τη νιότη σου έπαιρνα κι ακόμη αχνογελούσα,
τα γερατειά δεν τρόμαζα, το θάνατο αψηφούσα.
 Και τώρα που θα κρατηθώ, που θα σταθώ, που θάμπω,
που απόμεινα ξερό δεντρί σε χιονισμένο κάμπο;
Γιε μου, αν δε σούναι βολετό ναρθείς ξανά σιμά μου,
πάρε μαζί κι εμένανε, γλυκειά μου συντροφιά μου.
Κι αν είν᾿ τα πόδια μου λιγνά, μπορώ να πορπατήσω
κι αν κουραστείς, στον κόρφο μου, γλυκά θα σε κρατήσω.
 

 Χείλι μου μοσχομύριστο

– III–
 
Μαλλιά σγουρά που πάνω τους τα δάχτυλα περνούσα
τις νύχτες που κοιμόσουνα και πλάι σού ξαγρυπνούσα,
 Φρύδι μου, γαϊτανόφρυδο και κοντυλογραμμένο,
– καμάρα που το βλέμμα μου κούρνιαζε αναπαμμένο –
 Μάτια γλαρά που μέσα τους αντίφεγγαν τα μάκρη
πρωινού ουρανού, και πάσκιζα μην τα θαμπώσει δάκρυ,
 Χείλι μου μοσκομύριστο που ως λάλαγες ανθίζαν
λιθάρια και ξερόδεντρα κι αηδόνια φτερουγίζαν.
 Στήθεια πλατειά σαν τα στρωτά φτερούγια τής τρυγόνας
που πάνωθέ τους κόπαζε κ᾿ η πίκρα κι ο αγώνας,
 ………………………………………………………………………………….

Γλυκέ μου, εσύ δε χάθηκες

– IV–
 Γιε μου, ποια Μοίρα στόγραφε και ποια μού τόχε γράψει
τέτοιον καημό, τέτοια φωτιά στα στήθεια μου ν᾿ ανάψει;
 Πουρνό-πουρνό μού ξύπνησες, μού πλύθηκες, μού ελούστης
πριχού σημάνει την αυγή μακρυά ο καμπανοκρούστης.
 Κοίταες μην κι αν έφεξε συχνά απ᾿ το παραθύρι
και βιάζοσουν σα νάτανε να πας σε πανηγύρι.
 Είχες τα μάτια σκοτεινά, σφιγμένο το σαγόνι
κι είσουν στην τόλμη σου γλυκός, ταύρος μαζί κι αηδόνι.
……………………………………………………………………………………………
Κι ουδέ κακόβολα στιγμή κι ουδ᾿ έτρεξα ξοπίσω
τα στήθεια μου να βάλω μπρός τα βόλια να κρατήσω.
 Κι έφτασ᾿ αργά κι, ω, που ποτές μην φτάσει τέτοια ώρα
κι, ω, κάλλιο να γκρεμίζονταν στο καύκαλό μου η χώρα.

Από το  -ΧΧ-
Γλυκέ μου, εσύ δε χάθηκες, μέσα στις φλέβες μου είσαι.
Γιέ μου, στις φλέβες ολουνών, έμπα βαθιά και ζήσε.

Μέρα Μαγιού μού μίσεψες

– VI –
 
Μέρα Μαγιού μού μίσεψες, μέρα Μαγιού σε χάνω,
άνοιξη, γιε, που αγάπαγες κι ανέβαινες απάνω
 Στο λιακωτό και κοίταζες και δίχως να χορταίνεις
άρμεγες με τα μάτια σου το φως τής οικουμένης
 Και με το δάχτυλο απλωτό μού τάδειχνες ένα-ένα
τα όσα γλυκά, τα όσα καλά κι αχνά και ροδισμένα
 ………………………………………………………………………………
Και μού ιστορούσες με φωνή γλυκειά, ζεστή κι αντρίκια
τόσα όσα μήτε τού γιαλού δε φτάνουν τα χαλίκια
 Και μούλεγες,  πως ολ᾿  αυτά τα ωραία θάναι δικά μας,
και τώρα εσβήστης κ᾿  έσβησε το φέγγος κ᾿  η φωτιά μας.

Βασίλεψες αστέρι μου

–XVII–
 
Βασίλεψες, αστέρι μου, βασίλεψε όλη η πλάση,
κι ο ήλιος, κουβάρι ολόμαυρο, το φέγγος του έχει μάσει.
 Κόσμος περνά και με σκουντά, στρατός και με πατάει
κ᾿  εμέ το μάτι ουδέ γυρνά κι ουδέ σε παρατάει.
 Και δες, μ᾿  ανασηκώνουνε... χιλιάδες γιούς ξανοίγω,
μα, γιόκα μου, απ᾿  το πλάγι σου δε δύνουμαι να φύγω.
 Όμοια ως εσένα μου μιλάν και με παρηγοράνε
και την τραγιάσκα σου έχουνε, τα ρούχα σου φοράνε.
 Την άχνα απ᾿  την ανάσα σου νοιώθω στο μάγουλό μου,
αχ, κ᾿  ένα φως, μεγάλο φως, στο βάθος πλέει τού δρόμου.
Τα μάτια μου σκουπίζει τα μια φωτεινή παλάμη,
αχ, κ᾿  η λαλιά σου, γιόκα μου, στο σπλάχνο μου έχει δράμει
 Και να που ανασηκώθηκα, το πόδι στέκει ακόμα –
φως ιλαρό, λεβέντη μου, μ᾿  ανέβασε απ᾿  το χώμα.
 Τώρα οι σημαίες σε ντύσανε. Παιδί μου, εσύ, κοιμήσου,
και γω τραβάω στ᾿  αδέρφια σου και παίρνω τη φωνή σου.

Ήσουν καλός

– VII–
 
Είσουν καλός κ᾿  είσουν γλυκός, κι είχες τις χάρες όλες,
όλα τα χάδια τού αγεριού, τού κήπου όλες τις βιόλες.
 Το πόδι ελαφροπάτητο σαν τρυφερούλι ελάφι,
πάταγε το κατώφλι μας κι έλαμπε σα χρυσάφι.*
 Πως θα γυρίσω μοναχή στο εμραδιακό καλύβι;
Έπεσε η νύχτα στην αυγή και το στρατί μού κρύβει
 Ωχ, δεν ακούστηκε ποτές και δε μπορεί να γίνει
να καίγουνται τα χείλια μου και νάμαι μπρός στην κρήνη,
 Νάμαι κοντά σου, αγόρι μου, και να σε κράζω ωιμένα,
και συ μήτε να νοιάζεσαι για τη φτωχούλα εμένα.
Κανείς μη γγίξει απάνω του, παιδί μου είσαι δικό μου.
Σιωπή· σιωπή· κουράστηκε, κοιμάται το μωρό μου.
 Ποιος μού το πήρε; Ποιος μπορεί να μου το πάρει εμένα;
Άσπρισαν τα χειλάκια του, τα μάτια του κλεισμένα.
 Δόστε μου αϊτοί, νύχια, φτερά για ναν τους κυνηγήσω
και την καρδιά τους, μύγδαλο ναν τηνε ροκανίσω.

Από το  –II–
 * Νιότη απ᾿ τη νιότη σου έπαιρνα κι ακόμη αχνογελούσα,
τα γερατειά δεν τρόμαζα, το θάνατο αψηφούσα.
Και τώρα που θα κρατηθώ, που θα σταθώ, που θάμπω,
που απόμεινα ξερό δεντρί σε χιονισμένο κάμπο;

– VIII –
 
Που πέταξε τ' αγόρι μου; που πήγε; που μ' αφήνει;
Χωρίς πουλάκι το κλουβί, χωρίς νεράκι η κρήνη.
 
Δεν έμενες, καρδούλα μου, στ' άσπρο μικρούλι σπίτι,
να σ' έχω σαν αφέντη μου, να σ' έχω σαν σπουργίτι,
 
Να ταΐζω σε στη φούχτα μου σπυρί -σπυρί τη ζωή μου
και μες στον ίσκιο σου να ζω, καμαρωτό δεντρί μου.
 
Καμμιάς κοπέλας θησαυρό δε στάθηκες να πάρεις –
έφευγες πάντα εμπρός λαμπρός και πάντα καβαλλάρης.
 
Κ' είταν χαρά σου να σκορπάς, και δόξα σου να παίρνουν –
ν' ανασηκώνεις απ' τη γης τα όσα βογγούν και γέρνουν.
 
Κι όλα τα πλούτια σου, γλυκέ, στον κόσμο εχάριζές τα –
κι όλα τα χάρισες, κ' εμέ μ' αφήκες δίχως ζέστα.
 
Γιε μου, δεν ξέρω αν πρέπει μου να σκύβω, να σπαράζω,
για πρέπει μου όρθια να σταθώ, να σε χιλιοδοξάζω.
 
Πότε τις χάρες σου, μια-μια, τις παίζω κομπολόι,
πότε ξανά, λυγμό-λυγμό, τις δένω μοιρολόι.

– XII –
 
Γιε μου, αν πονάς την ορφανή που στέκει έξω απ᾿  τη θύρα,
άνοιξε τα ματάκια σου και μια στιγμούλα τήρα.
…………………………………………………………………………………………..
Και κάθεται και μύρεται στη ματωμένη ρούγα
με ξεγδαρμένη την καρδιά, σπασμένη τη φτερούγα.
 
Γιέ μου, όλα κάνανε φτερά κι όλα μ᾿  αφήκαν πίσω
δεν έχω μάτι για να ιδώ, στόμα για να μιλήσω,
 
Μόνο βαθιά κι απόμακρα κάτι σα βουή διαβαίνει
κι ακούω την ίδια μου φωνή και φαίνεταί μου ξένη,
 
Ξένη φωνή, πικρή φωνή – τι λέει και ξαναλέει; –
και κλαίω για σε και κλαίω γι᾿  αυτή που την ακούω να κλαίει
 
Και χαίρουμαι ναν την γροικώ για ν᾿  ανεβαίνει νάμα
πιο δυνατό απ᾿ τη ρίζα μου και πιο στριγγό το κλάμα.
 
Και πάλι η έρμη ντρέπουμαι, γιόκα μου, εσύ να λείπεις
κι ακόμα εγώ νάχω φωνή – ξόμπλι φτηνό της λύπης.

– XIII–
 
Γιέ μου, το στόμα σου καρδιά, το φρύδι χελιδόνι,
το μάτι δρόσο και φωτιά, τανάλια το σαγόνι.
………………………………………………………………………………………...
Μα ως κάτι να σε φώναζε μες στη χρυσήν εσπέρα,
πάντα σου αγνάντευες ψηλά και πάντα πάρα πέρα,
 
Σαν κάποιος φίλος μπιστικός να σφύρα να σ᾿  εκάλει
για μια κρυφήν αντάμωση σ᾿  ανέγνωρο ακρογιάλι...
 
Κ᾿  έστηνα η έρημη τ᾿  αυτί να ιδώ, να καταλάβω
τι σ᾿  ήθελαν και τι ᾿ θελες, σε ποιόνα  ᾿στριβες κάβο.
 
Κ᾿  έψαχνα με τα μάτια μου να ιδώ που πάει η ματιά σου
κι ως νάνιωθες που αμίλητη σου ᾿κραζα «γιε μου, στάσου!»
 
Γύρναγες, μ᾿  αχνογέλαγες κ᾿  έλεγες «δω είμαι μάνα...»
κι ακούγονταν απόμακρα τού εσπερινού η καμπάνα.
 
Κ᾿  έπινα με το σάλιο μου μιας τρυφεράδας γέψη
που εγώ δε μάντευα και συ τάχες όλα μαντέψει!

Στο παραθύρι στέκοσουν

–XIV –
 ………………………………………………………………………………
 Στο παραθύρι στέκοσουν κ᾿  οι δυνατές σου οι πλάτες
φράζαν ακέρια την μπασιά, τη θάλασσα, τις στράτες.
 Κι ο ίσκιος σου σαν αρχάγγελος πλημμύριζε το σπίτι
και κει στ᾿  αυτί σου σπίθιζε η γαζία τού αποσπερίτη.
 Κ᾿  είταν το παραθύρι μας η θύρα όλου τού κόσμου
κ᾿  έβγαζε στον παράδεισο που τ᾿  άστρα ανθίζαν, φως μου!
 Κι ως στέκοσουν και κοίταζες το λιόγερμα ν᾿  ανάβει,
σαν τιμονιέρης φάνταζες κ᾿  η κάμαρα καράβι.
 Και μες στο χλιο και γαλανό το απόβραδο – έγια λέσα! –
με αρμένιζες στη σιγαλιά τού γαλαξία μέσα.
 ...Και το καράβι βούλιαξε κι έσπασε το τιμόνι
και στου πελάγου το βυθό πλανιέμαι τώρα μόνη.
 Κι ακόμα μήτε να πνιγώ, μήτε ν᾿  ανέβω πάνω –
κάνω από κάπου να πιαστώ και φύκι μόνο πιάνω
 Το φύκι σπάει κι ο ωκεανός με σέρνει στα νερά του
κι ουδέ γνωρίζω τώρα ποιο, το πάνου ποιο το κάτου.

Να 'χα τ' αθάνατο νερό

– ΧΙΧ –
 
Νάχα τ᾿ αθάνατο νερό, ψυχή καινούρια νάχα
να σούδινα, να ξύπναγες για μια στιγμή μονάχα,
 Να δεις, να πεις, να το χαρείς ακέριο τ᾿ όνειρό σου
να στέκεται ολοζώντανο κοντά σου, στο πλευρό σου.
 Βροντάνε στράτες κι αγορές, μπαλκόνια και σοκάκια
και σού μαδάνε οι κορασιές λουλούδια στα μαλάκια.*
 Για το αίμα πούβαψε τη γης αγριεύτηκαν τα πλήθια,
– δάση οι γροθιές, πέλαα οι κραυγές, βουνά οι καρδιές, τα στήθεια –
 Έσμιξε η μπλούζα το χακί, φαντάρος τον εργάτη
κι αστράφτουν όλοι μια καρδιά – βουλή, σφυγμός και μάτι.
 Ω, τι όμορφα σαν σμίγουνε, σαν αγαπιούνται οι ανθρώποι,
φεγγοβολάνε οι ουρανοί, μοσκοβολάνε οι τόποι,
 Κι όπως περνάν, λεβέντηδες, γεροί κι αδελφωμένοι,
λέω θα καταχτήσουνε τη γης, την οικουμένη.
 ………………………………………………………………………………………..
 Ω, πούσαι, γιόκα μου, να δεις, πουλί, ν᾿  αναγαλλιάσεις,
και, πριν κινήσεις μοναχό, τον κόσμο ν᾿  αγκαλιάσεις.

Από το  – ΙΙ –
*Με τα χεράκια σου τα δυο, τα χιλιοχαϊδεμένα,
όλη τη γης αγκάλιαζα κι ολ᾿ είτανε για μένα.
 

Γλυκέ μου εσύ

– ΧΧ –
 Γλυκέ μου, εσύ δε χάθηκες, μέσα στις φλέβες μου είσαι.
Γιέ μου, στις φλέβες ολουνών, έμπα βαθιά και ζήσε.
 Δες, πλάγι μας περνούν πολλοί, περνούν καβαλλαραίοι –
όλοι στητοί και δυνατοί και σαν κ᾿  εσένα ωραίοι.
 Ανάμεσά τους, γιόκα μου, θωρώ σε αναστημένο –
το θώρι σου στο θώρι τους μυριοζωγραφισμένο.
 Και γω η φτωχή και γω η λιγνή, μεγάλη μέσα σ᾿  όλους,
με τα μεγάλα νύχια μου κόβω τη γη σε σβώλους
 Και τους πετάω κατάμουτρα στους λύκους και στ᾿  αγρίμια
που μούκαναν τής όψης σου το κρούσταλλο συντρίμμια.
 Κι ακολουθάς και συ νεκρός, κι ο κόμπος τού λυγμού μας
δένεται κόμπος τού σκοινιού για το λαιμό του οχτρού μας.
 Κι ως τόθελες (ως τόλεγες τα βράδια με το λύχνο)
ασκώνω το σκεβρό κορμί και τη γροθιά μου δείχνω.

Η ΣΟΝΆΤΑ ΤΟΎ ΣΕΛΗΝΌΦΩΤΟΣ

Ο Γιάννης Ρίτσος διαβάζει τη σονάτα του σεληνόφωτος.

Η σονάτα τού Σεληνόφωτος, ίσως το πιο πολυδιαβασμένο το πιο θεατροποιημένο και πολυακουσμένο με την ίδια τη φωνή τού ποιητή  ποίημα, δεν έχει πια ανάγκη από παρουσιάσεις. Από την άλλη μεριά, αν θέλεις κάτι να γράψεις για το Ρίτσο, δεν μπορείς να παραβλέψεις  ένα τόσο αγαπημένο ποίημα. Είναι ένα ποίημα   "Σταρ".
Ένα ποίημα για τη τρομακτική μοναξιά  τής μεγάλης ηλικίας, τής κλεισμένης σ᾿ ένα σπίτι κλουβί, φυλακή, όπου από τα  πάντα αναβλύζουν μνήμες, οι καθρέπτες  στοιχειώνουν μια ζωή περασμένη πια, και υπενθυμίζουν κάθε στιγμή το τώρα. Ένας μονόλογος μιας ηλικιωμένης με παραλήπτη ένα νέο, που καμιά στιγμή δεν  γίνεται διάλογος (σαν ο νέος να μην υπάρχει καθόλου και μόνο η φωνή τής μοναξιάς τής γυναίκας, τον εφευρίσκει. Ένας παραινετικός μονόλογος σε ένα νέο, ένα κάλεσμα προς τη  νιότη, που η γυναίκα ξέρει από την αρχή ότι είναι μια χαμένη υπόθεση, μια άχρηστη εξομολόγηση, και μόνο ο απόηχος από τη γεμάτη από ποίηση επιθυμία τής μοναξιάς της, ίσως να είναι μια μικρή παρηγοριά.
Ο νέος "ακούγεται" μόνο όταν είναι πια απών και λέει «η παρακμή μιας εποχής» . Είναι νέος.
Δεν υπάρχει καμιά αμφιβολία ότι η γυναίκα με τα μαύρα είναι μια περσόνα τού ίδιου τού ποιητή

(Ανοιξιάτικο βράδυ. Μεγάλο δωμάτιο παλιού σπιτιού. Μια ηλικιωμένη γυναίκα, ντυμένη στα μαύρα, μιλάει σ' έναν νέο. Δεν έχουν ανάψει φως. Απ' τα δυο παράθυρα μπαίνει ένα αμείλικτο φεγγαρόφωτο. Ξέχασα να πω ότι η Γυναίκα με τα Μαύρα έχει εκδώσει δυο-τρεις ενδιαφέρουσες ποιητικές συλλογές θρησκευτικής πνοής. Λοιπόν, η Γυναίκα με τα Μαύρα μιλάει στον Νέο):

DAPHNE SELFE μοντέλο, ηλικιωμένη.

Άφησέ με νάρθω μαζί σου. Τι φεγγάρι απόψε!
Είναι καλό το φεγγάρι, — δε θα φαίνεται
που ασπρίσαν τα μαλλιά μου. Το φεγγάρι
θα κάνει πάλι χρυσά τα μαλλιά μου. Δε θα καταλάβεις.
 Άφησέ με νάρθω μαζί σου.
 
Όταν έχει φεγγάρι μεγαλώνουν οι σκιές μες στο σπίτι,
αόρατα χέρια τραβούν τις κουρτίνες,
ένα δάχτυλο αχνό γράφει στη σκόνη τού πιάνου
λησμονημένα λόγια — δε θέλω να τ᾿ ακούσω. Σώπα.
 
 Άφησέ με νάρθω μαζί σου
λίγο πιο κάτου, ως τη μάντρα τού τουβλάδικου,
ως εκεί που στρίβει ο δρόμος και φαίνεται
η πολιτεία τσιμεντένια κι αέρινη, ασβεστωμένη με φεγγαρόφωτο, τόσο αδιάφορη κι άυλη
 τόσο θετική σαν μεταφυσική που μπορείς επιτέλους να πιστέψεις πως υπάρχεις και δεν υπάρχεις πως ποτέ δεν υπήρξες, δεν υπήρξε ο χρόνος κ᾿  η φθορά του.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.

Θα καθήσουμε λίγο στο πεζούλι, πάνω στο ύψωμα,
κι όπως θα μάς φυσάει ο ανοιξιάτικος αέρας
μπορεί να φανταστούμε κιόλας πως θα πετάξουμε,
γιατί, πολλές φορές, και τώρα ακόμη, ακούω το θόρυβο τού φουστανιού μου
σαν το θόρυβο δυο δυνατών φτερών που ανοιγοκλείνουν,
κι όταν κλείνεσαι μέσα σ᾿  αυτόν τον ήχο τού πετάγματος
 νιώθεις κρουστό το λαιμό σου, τα πλευρά σου, τη σάρκα σου,
 κ᾿  έτσι σφιγμένος μες στους μυώνες τού γαλάζιου αγέρα,
μέσα στα ρωμαλέα νεύρα τού ύψους,
δεν έχει σημασία αν φεύγεις ή αν γυρίζεις
κι ούτε έχει σημασία που ασπρίσαν τα μαλλιά μου,
(δεν είναι τούτο η λύπη μου — η λύπη μου
είναι που δεν ασπρίζει κ᾿  η καρδιά μου).
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.

Το ξέρω πως καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα,
μονάχος στη δόξα και στο θάνατο.
Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν ωφελεί.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.

Τούτο το σπίτι στοίχειωσε, με διώχνει --
θέλω να πω έχει παλιώσει πολύ, τα καρφιά ξεκολλάνε,
τα κάδρα ρίχνονται σα να βουτάνε στο κενό,
οι σουβάδες πέφτουν αθόρυβα
όπως πέφτει το καπέλο τού πεθαμένου απ᾿  την κρεμάστρα στο σκοτεινό διάδρομο
όπως πέφτει το μάλλινο τριμμένο γάντι της σιωπής
 απ᾿  τα γόνατά της,
ή όπως πέφτει μια λουρίδα φεγγάρι στην παλιά,
ξεκοιλιασμένη πολυθρόνα.
 
Κάποτε υπήρξε νέα κι αυτή, — όχι η φωτογραφία πού κοιτάς με τόση δυσπιστία --
 λέω για την πολυθρόνα, πολύ αναπαυτική, μπορούσες ώρες ολόκληρες να κάθεσαι
και με κλεισμένα μάτια να ονειρεύεσαι ό,τι τύχει
— μιαν αμμουδιά στρωτή, νοτισμένη, στιλβωμένη από φεγγάρι,
πιο στιλβωμένη απ᾿  τα παλιά λουστρίνια μου που κάθε μήνα τα δίνω στο στιλβωτήριο τής γωνιάς,
ή ένα πανί ψαρόβαρκας που χάνεται στο βάθος λικνισμένο απ᾿  την ίδια του ανάσα,
τριγωνικό πανί σα μαντίλι διπλωμένο λοξά μόνο στα δυο
σα να μην είχε τίποτα να κλείσει ή να κρατήσει
ή ν᾿  ανεμίσει διάπλατο σε αποχαιρετισμό. Πάντα μου είχα μανία με τα μαντίλια,
όχι για να κρατήσω τίποτα δεμένο,
τίποτα σπόρους λουλουδιών ή χαμομήλι μαζεμένο στους αγρούς με το λιόγερμα
ή να το δέσω τέσσερις κόμπους σαν το σκουφί πού φοράνε οι εργάτες  στ᾿  αντικρυνό γιαπί

ή να σκουπίζω τα μάτια μου, — διατήρησα καλή την όρασή μου·
ποτέ μου δε φόρεσα γυαλιά. Μια απλή ιδιοτροπία τα μαντίλια.

Τώρα τα διπλώνω στα τέσσερα, στα οχτώ, στα δεκάξι
ν᾿  απασχολώ τα δάχτυλά μου. Και τώρα θυμήθηκα 
πως έτσι μετρούσα τη μουσική σαν πήγαινα στο Ωδείο  
με μπλε ποδιά κι άσπρο γιακά, με δυο ξανθές πλεξούδες
— 8, 16, 32, 64, --
κρατημένη απ᾿  το χέρι μιας μικρής φίλης μου ροδακινιάς όλο φως και ροζ λουλούδια,
(συχώρεσέ μου αυτά τα λόγια — κακή συνήθεια) — 32, 64, — 
κ᾿  οι δικοί μου στήριζαν
μεγάλες ελπίδες στο μουσικό μου τάλαντο. Λοιπόν, σούλεγα για την πολυθρόνα--
ξεκοιλιασμένη — φαίνονται οι σκουριασμένες σούστες, τα άχερα --
έλεγα να την πάω δίπλα στο επιπλοποιείο,
μα που καιρός και λεφτά και διάθεση — τι να πρωτοδιορθώσεις; --
έλεγα να ρίξω ένα σεντόνι πάνω της, — φοβήθηκα 
τ᾿  άσπρο σεντόνι σε τέτοιο φεγγαρόφωτο. Εδώ κάθησαν
άνθρωποι που ονειρεύτηκαν μεγάλα όνειρα, όπως κ᾿  εσύ κι όπως κ᾿  εγώ άλλωστε,
και τώρα ξεκουράζονται κάτω απ᾿  το χώμα δίχως να ενοχλούνται απ᾿ τη βροχή ή το φεγγάρι.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.

DAPHNE SELFE μοντέλο, νέα

Θα σταθούμε λιγάκι στην κορφή της μαρμάρινης σκάλας τού Αη-Νικόλα,
ύστερα εσύ θα κατηφορίσεις κ᾿  εγώ θα γυρίσω πίσω
έχοντας στ᾿  αριστερό πλευρό μου τη ζέστα απ᾿  το τυχαίο άγγιγμα τού σακκακιού σου
κι ακόμη μερικά τετράγωνα φώτα από μικρά συνοικιακά παράθυρα
κι αυτή την πάλλευκη άχνα απ᾿  το φεγγάρι πούναι σα μια μεγάλη συνοδεία ασημένιων κύκνων --
και δε φοβάμαι αυτή την έκφραση, γιατί εγώ  
πολλές ανοιξιάτικες νύχτες συνομίλησα άλλοτε με το Θεό που μού εμφανίστηκε
ντυμένος την αχλύ και τη δόξα ενός τέτοιου σεληνόφωτος,
και πολλούς νέους, πιο ωραίους κι από σένα ακόμη, τού εθυσίασα,
έτσι λευκή κι απρόσιτη ν᾿  ατμίζομαι μες στη λευκή μου φλόγα, στη λευκότητα τού σεληνόφωτος,
πυρπολημένη απ᾿  τ᾿  αδηφάγα μάτια των αντρών κι απ᾿  τη δισταχτικήν έκσταση των εφήβων,  
πολιορκημένη από εξαίσια, ηλιοκαμμένα σώματα,
άλκιμα  μέλη γυμνασμένα στο κολύμπι, στο κουπί, στο στίβο, στο ποδόσφαιρο (που έκανα πως δεν τάβλεπα)
μέτωπα, χείλη και λαιμοί, γόνατα, δάχτυλα και μάτια,
στέρνα και μπράτσα και μηροί (κι αλήθεια δεν τάβλεπα)

— ξέρεις, καμμιά φορά, θαυμάζοντας, ξεχνάς, ό,τι θαυμάζεις,
σού φτάνει ο θαυμασμός σου,—  
 θε μου, τι μάτια πάναστρα, κι ανυψωνόμουν σε μιαν αποθέωση αρνημένων άστρων
γιατί, έτσι πολιορκημένη απ' έξω κι από μέσα,
άλλος δρόμος δε μούμενε παρά μονάχα προς τα πάνω ή προς τα κάτω.
— Όχι, δε φτάνει.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.

Το ξέρω η ώρα πια είναι περασμένη. Άφησέ με, 
γιατί τόσα χρόνια, μέρες και νύχτες και πορφυρά μεσημέρια, έμεινα μόνη,
ανένδοτη, μόνη και πάναγνη,
ακόμη στη συζυγική μου κλίνη πάναγνη και μόνη,
γράφοντας ένδοξους στίχους στα γόνατα τού Θεού,
στίχους που, σε διαβεβαιώ, θα μείνουνε σα λαξευμένοι σε άμεμπτο μάρμαρο
πέρα απ᾿  τη ζωή μου και τη ζωή σου, πέρα πολύ. Δε φτάνει.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.
 
Τούτο το σπίτι δε με σηκώνει πια.
Δεν αντέχω να το σηκώνω στη ράχη μου.
Πρέπει πάντα να προσέχεις, να προσέχεις, 
να στεριώνεις τον τοίχο με το μεγάλο μπουφέ
να στεριώνεις τον μπουφέ με το πανάρχαιο σκαλιστό τραπέζι
να στεριώνεις το τραπέζι με τις καρέκλες
να στεριώνεις τις καρέκλες με τα χέρια σου
να βάζεις τον ώμο σου κάτω απ᾿  το δοκάρι που κρέμασε. 
Και το πιάνο, σα μαύρο φέρετρο κλεισμένο. Δεν τολμάς να τ᾿  ανοίξεις.
Όλο να προσέχεις, να προσέχεις, μην πέσουν, μην πέσεις. Δεν αντέχω.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.
 
Τούτο το σπίτι, παρ᾿  όλους τούς νεκρούς του, δεν εννοεί να πεθάνει.
Επιμένει να ζει με τούς νεκρούς του 
να ζει απ᾿  τούς νεκρούς του
να ζει απ᾿  τη  βεβαιότητα τού θανάτου του
και να νοικοκυρεύει ακόμη τούς νεκρούς του σ᾿ ετοιμόρροπα κρεββάτια και ράφια.
 Άφησέ με νάρθω μαζί σου.
 
Εδώ, όσο σιγά κι αν περπατήσω μες στην άχνα τής βραδιάς,
είτε με τις παντούφλες, είτε ξυπόλυτη,
κάτι θα τρίξει, — ένα τζάμι ραγίζει ή κάποιος καθρέφτης,
κάποια βήματα ακούγονται, — δεν είναι δικά μου.
Έξω, στο δρόμο μπορεί να μην ακούγονται τούτα τα βήματα,--
η μεταμέλεια, λένε, φοράει ξυλοπάπουτσα, — 
κι αν κάνεις να κοιτάξεις σ᾿  αυτόν ή στον άλλον καθρέφτη,
πίσω απ᾿  τη σκόνη και τις ραγισματιές,
διακρίνεις πιο θαμπό και πιο τεμαχισμένο το πρόσωπό σου,
το πρόσωπό σου που άλλο δε ζήτησες στη ζωή παρά να το κρατήσεις
καθάριο κι αδιαίρετο.
 
Τα χείλη τού ποτηριού γυαλίζουν στο φεγγαρόφωτο 
σαν κυκλικό ξυράφι — πως να το φέρω στα χείλη μου;
όσο κι αν διψώ, — πως να το φέρω; — Βλέπεις;
έχω ακόμη διάθεση για παρομοιώσεις, — αυτό μού απόμεινε,
αυτό με βεβαιώνει ακόμη πως δε λείπω.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.
 
Φορές- φορές, την ώρα που βραδιάζει, έχω την αίσθηση
πως έξω απ᾿  τα παράθυρα περνάει ο αρκουδιάρης με τη γριά βαρειά του αρκούδα
με το μαλλί της όλο αγκάθια και τριβόλια
σηκώνοντας σκόνη στο συνοικιακό δρόμο
ένα ερημικό σύννεφο σκόνη που θυμιάζει το σούρουπο 
και τα παιδιά έχουν γυρίσει σπίτια τους για το δείπνο και δεν τ᾿  αφήνουν  πια να βγουν έξω
μ᾿  όλο που πίσω απ᾿  τούς τοίχους μαντεύουν το περπάτημα της γριάς αρκούδας--
κ᾿  η αρκούδα κουρασμένη πορεύεται μες στη σοφία τής μοναξιάς της, μην ξέροντας για που και γιατί --
έχει βαρύνει, δεν μπορεί πια να χορεύει στα πισινά της πόδια
δεν μπορεί να φοράει τη δαντελένια σκουφίτσα της να διασκεδάζει τα παιδιά, τούς αργόσχολους, τούς απαιτητικούς,
και το μόνο που θέλει είναι να πλαγιάσει στο χώμα
αφήνοντας να την πατάνε στην κοιλιά, παίζοντας έτσι το τελευταίο  παιχνίδι της,
δείχνοντας την τρομερή της δύναμη για παραίτηση,
την ανυπακοή της στα συμφέροντα των άλλων, στους κρίκους των χειλιών της, στην ανάγκη των δοντιών της,
την ανυπακοή της στον πόνο και στη ζωή
με τη σίγουρη συμμαχία τού θανάτου — έστω κ᾿  ενός αργού θανάτου --
την τελική της ανυπακοή στο θάνατο με τη συνέχεια και τη γνώση τής ζωής
που ανηφοράει με γνώση και με πράξη πάνω απ᾿  τη σκλαβιά της
 
Μα ποιος μπορεί να παίξει ως το τέλος αυτό το παιχνίδι;
Κ᾿  η αρκούδα σηκώνεται πάλι και πορεύεται 
υπακούοντας στο λουρί της, στους κρίκους της, στα δόντια της,
χαμογελώντας με τα σκισμένα χείλη της στις πενταροδεκάρες που τής
ρίχνουνε τα ωραία κι ανυποψίαστα παιδιά
(ωραία ακριβώς γιατί είναι ανυποψίαστα)
και λέγοντας ευχαριστώ. Γιατί οι αρκούδες που γεράσανε
το μόνο που έμαθαν να λένε είναι: ευχαριστώ, ευχαριστώ.
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.
 

Τούτο το σπίτι με πνίγει. Μάλιστα η κουζίνα
είναι σαν το βυθό τής θάλασσας. Τα μπρίκια κρεμασμένα γυαλίζουν σα στρογγυλά, μεγάλα μάτια απίθανων ψαριών,
τα πιάτα σαλεύουν αργά σαν τις μέδουσες, 
φύκια κι όστρακα πιάνονται στα μαλλιά μου — δεν μπορώ να τα ξεκολλήσω ύστερα,
δεν μπορώ ν᾿  ανέβω πάλι στην επιφάνεια --
ο δίσκος μού πέφτει απ᾿  τα χέρια άηχος, — σωριάζομαι --
και βλέπω τις φυσαλίδες απ᾿  την ανάσα μου ν᾿ ανεβαίνουν, ν᾿  ανεβαίνουν
και προσπαθώ να διασκεδάσω κοιτάζοντάς τες
κι αναρωτιέμαι τι θα λέει αν κάποιος βρίσκεται από πάνω και βλέπει
αυτές τις φυσαλίδες,
τάχα πως πνίγεται κάποιος ή πως ένας δύτης ανιχνεύει τούς βυθούς;
 
Κι αλήθεια δεν είναι λίγες οι φορές που ανακαλύπτω εκεί, στο βάθος τού πνιγμού,
κοράλλια και μαργαριτάρια και θησαυρούς ναυαγισμένων πλοίων,
απρόοπτες συναντήσεις, και χτεσινά και σημερινά και μελλούμενα,
μιαν επαλήθευση σχεδόν αιωνιότητας,
κάποιο ξανάσασμα, κάποιο χαμόγελο αθανασίας, όπως λένε,
μιαν ευτυχία, μια μέθη, κ᾿  ενθουσιασμόν ακόμη,
κοράλλια και μαργαριτάρια και ζαφείρια·
μονάχα που δεν ξέρω να τα δώσω — όχι, τα δίνω· 
μονάχα που δεν ξέρω αν μπορούν να τα πάρουν — πάντως εγώ τα δίνω.
 Άφησέ με νάρθω μαζί σου.
 
Μια στιγμή, να πάρω τη ζακέτα μου.
Τούτο τον άστατο καιρό, όσο νάναι, πρέπει να φυλαγόμαστε.
Έχει υγρασία τα βράδια, και το φεγγάρι
δε σού φαίνεται, αλήθεια, πως επιτείνει την ψύχρα;
 
Άσε να σού κουμπώσω το πουκάμισο — τι δυνατό το στήθος σου, — τι δυνατό φεγγάρι, — η πολυθρόνα, λέω — κι όταν σηκώνω το φλιτζάνι απ᾿  το τραπέζι
μένει από κάτω μια τρύπα σιωπή, βάζω αμέσως την παλάμη μου επάνω
να μην κοιτάξω μέσα, — αφήνω πάλι το φλιτζάνι στη θέση του· 
και το φεγγάρι μια τρύπα στο κρανίο τού κόσμου — μην κοιτάξεις  μέσα,
είναι μια δύναμη μαγνητική  που σε τραβάει — μην κοιτάξεις, μην κοιτάχτε,
ακούστε με που σας μιλάω — θα πέσετε μέσα. Τούτος ο ίλιγγος ωραίος, ανάλαφρος — θα πέσεις, --
ένα μαρμάρινο πηγάδι το φεγγάρι,
ίσκιοι σαλεύουν και βουβά φτερά, μυστηριακές φωνές — δεν τις ακούτε;
 
Βαθύ - βαθύ το πέσιμο,
 βαθύ - βαθύ το ανέβασμα,
το αέρινο άγαλμα κρουστό μες στ᾿  ανοιχτά φτερά του,
βαθειά - βαθειά η αμείλικτη ευεργεσία τής σιωπής, — 
τρέμουσες φωταψίες τής άλλης όχθης, όπως ταλαντεύεσαι μες στο ίδιο σου το κύμα,
ανάσα ωκεανού. Ωραίος, ανάλαφρος
ο ίλιγγος τούτος, — πρόσεξε, θα πέσεις. Μην κοιτάς εμένα, εμένα η θέση μου είναι το ταλάντευμα — ο εξαίσιος ίλιγγος. Έτσι κάθε απόβραδο έχω λιγάκι πονοκέφαλο, κάτι ζαλάδες.
 
Συχνά πετάγομαι στο φαρμακείο απέναντι για καμμιάν ασπιρίνη,
άλλοτε πάλι βαριέμαι και μένω με τον πονοκέφαλό μου
ν᾿  ακούω μες στους τοίχους τον κούφιο θόρυβο που κάνουν οι σωλήνες  τού νερού,
ή ψήνω έναν καφέ, και, πάντα αφηρημένη,
ξεχνιέμαι  κ᾿  ετοιμάζω δυο — ποιος να τον πιει τον άλλον; — 
αστείο αλήθεια, τον αφήνω στο περβάζι να κρυώνει
ή κάποτε πίνω και τον δεύτερο, κοιτάζοντας απ᾿  το παράθυρο τον πράσινο γλόμπο τού φαρμακείου
σαν το πράσινο φως ενός αθόρυβου τραίνου που έρχεται να με πάρει
με τα μαντίλια μου, τα στραβοπατημένα μου παπούτσια, τη μαύρη τσάντα μου, τα ποιήματά μου,
χωρίς καθόλου βαλίτσες — τι να τις κάνεις; 
Άφησέ με νάρθω μαζί σου.
 
Α, φεύγεις; Καληνύχτα. Όχι, δε θάρθω. Καληνύχτα.
Εγώ θα βγω σε λίγο. Ευχαριστώ. Γιατί, επιτέλους, πρέπει
να βγω απ᾿  αυτό το τσακισμένο σπίτι.
Πρέπει να δω λιγάκι πολιτεία, — όχι, όχι το φεγγάρι — 
την πολιτεία με τα ροζιασμένα χέρια της, την πολιτεία τού μεροκάματου,
την πολιτεία που ορκίζεται στο ψωμί και στη γροθιά της
την πολιτεία που όλους μας αντέχει στη ράχη της
με τις μικρότητές μας, τις κακίες, τις έχτρες μας,
με τις φιλοδοξίες, την άγνοιά μας και τα γερατειά μας, --
ν᾿  ακούσω τα μεγάλα βήματα τής πολιτείας,
να μην ακούω πια τα βήματά σου
μήτε τα βήματα του Θεού, μήτε και τα δικά μου βήματα. Καληνύχτα. 

(Το δωμάτιο σκοτεινιάζει. Φαίνεται πως κάποιο σύννεφο θάκρυψε το φεγγάρι. Μονομιάς, σαν κάποιο χέρι να δυνάμωσε το ραδιόφωνο τού γειτονικού μπαρ, ακούστηκε μια πολύ γνωστή μουσική φράση. Και τότε κατάλαβα πως όλη τούτη τη σκηνή τη συνόδευε χαμηλόφωνα η «Σονάτα του Σεληνόφωτος»,  μόνο το πρώτο μέρος. Ο Νέος θα κατηφορίζει τώρα μ᾿  ένα ειρωνικό κ᾿  ίσως συμπονετικό χαμόγελο στα καλογραμμένα χείλη του και μ᾿  ένα συναίσθημα απελευθέρωσης. Όταν θα φτάσει ακριβώς στον Αη-Νικόλα, πριν κατέβει τη μαρμάρινη σκάλα, θα γελάσει, — ένα γέλιο δυνατό, ασυγκράτητο. Το γέλιο του δε θ᾿  ακουστεί καθόλου ανάρμοστα κάτω απ᾿  το φεγγάρι. Ίσως το μόνο ανάρμοστο νάναι το ότι δεν είναι καθόλου ανάρμοστο. Σε λίγο ο Νέος θα σωπάσει, θα σοβαρευτεί και θα πει: «Η παρακμή μιας εποχής». Έτσι, ολότελα ήσυχος πια, θα ξεκουμπώσει πάλι το πουκάμισό του και θα τραβήξει το δρόμο του. Όσο για τη γυναίκα με τα μαύρα, δεν ξέρω αν βγήκε τελικά απ᾿  το σπίτι. Το φεγγαρόφωτο λάμπει ξανά. Και στις γωνιές τού δωματίου οι σκιές σφίγγονται από μιαν αβάσταχτη μετάνοια, σχεδόν οργή, όχι τόσο για τη ζωή, όσο για την άχρηστη εξομολόγηση. Ακούτε; Το ραδιόφωνο συνεχίζει):

ΑΘΉΝΑΙ  Ιούνιος 1956