Το Ξένο Μυθιστόρημα
Αγγελίδης Νίκος-Αποκάλυψη τοπίου
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ LINK
|
|
Το Μοντέρνο Μυθιστόρημα. Η Αφετηρία του. Ζητείται ύφος!
"Η Πείνα" έκδοση 1890
|
"Αναζητώντας το χαμένο χρόνο" έκδοση 1913
|
"Ταξίδι στην άκρη της νύχτας" έκδοση 1932
|
Οι τρεις πρώτοι ανανεωτές της γραφής κατά χρονολογική έκδοση των βιβλίων τους.
Ο 18ος αιώνας είναι ο κατ᾿ εξοχήν αιώνας τού μυθιστορήματος. Σταντάλ, Μπαλζάκ, Φλωμπέρ, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, δίνουν τα μεγάλα τους μυθιστορήματα και μαζί εξαντλούν τα όρια τού ρεαλισμού, τού νατουραλισμού και τού ψυχολογικού μυθιστορήματος.
Ο Προυστ (1871-1922), είναι ο ανανεωτής, ο δημιουργός τού μοντέρνου μυθιστορήματος, ενός μυθιστορήματος που λες και βγαίνει από παρθενογένεση, χωρίς προγόνους και πολύ δύσκολα με απογόνους, ανάδελφο μοναχικό, γιατί έμπασε το μυθιστόρημα σε περιοχές αδιανόητες, ασύλληπτες, που μόνο η δική του ιδιοφυΐα μπορούσε να επινοήσει. Ο ίδιος γράφει: «όσοι είδαν την προσωπική μου αντίληψη για τις αλήθειες με συγχαίραν γιατί τις είδα με το "μικροσκόπιο", όταν εγώ αντίθετα είχα χρησιμοποιήσει ένα "τηλεσκόπιο" για να ξεχωρίσω πράγματα μικρότατα είναι αλήθεια, αλλά μικρότατα γιατί ήταν σε μεγάλη απόσταση και γιατί το καθένα ήταν ένας κόσμος».
Ένας άλλος ανανεωτής τής γραφής. ο πολύ παρεξηγημένος Φερτινάντ Σελίν (1894-1961), ίσως όχι εντελώς άδικα λόγω των τριών αντισημιτικών λιβέλων του κατά την διάρκεια του Ναζισμού, εκδίδει το 1932 το αριστούργημα, "Ταξίδι στην άκρη της νύχτας" μια βόμβα στο χώρο τής λογοτεχνίας. Σεισμός στα λογοτεχνικά στέκια και στο κοινό. Αριστούργημα, Ανοσιούργημα, Υψηλό, Χυδαίο, Απάνθρωπο, Υπεράνθρωπο........ είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που το συνοδεύουν. Στοχαστικά κομμάτια, ξεσκίδια τής ανθρώπινης απόγνωσης ή της ανθρώπινης γελοιότητας, τού μεγάλου τίποτα τής ζωής, φωτισμένης μ᾿ ένα φως ανελέητο, και μες στις σκιές του, τα σπαράγματα τής τρυφεράδας κάποιων πλασμάτων, να σπρώξουν λίγο πιο πέρα τη λαθραία μας μοίρα.
Είχε προηγηθεί, και του Προυστ και του Σελίν στην ανανέωση του μυθιστορήματος και στην απομάκρυνση από την φόρμα του ρεαλιστικού και νατουραλιστικού μυθιστορήματος, ο Κνουτ Χάμσουν (1859-1952), με το μυθιστόρημα "Η Πείνα" το 1890. Ο ίδιος έλεγε ότι δεν ήταν μυθιστόρημα, με την έννοια ότι στερείται πλοκής, και μεταβίβαζε την διαδικασία τής αφήγησης στον ψυχισμό του ήρωα, αλλά με μοντέρνο τρόπο, σε σχέση π.χ. με τούς ήρωες του Ντοστογιέφσκι. Κατά μία περίεργη σύμπτωση και ο Χάμσουν πολύ περισσότερο από τον Σελίν, συνδέθηκε με τον Ναζισμό, ίσως όπως αποφαίνονται μελετητές του, στην πίστη που έτρεφε για την νεότητα ως δημιουργικής δύναμης, την οποία πίστεψε ότι εξέφραζε ο Ναζισμός. Το τίμημα για αυτή την ντροπιαστική επιλογή του ήταν πολύ βαρύ ακόμα και σήμερα στην πατρίδα του την Νορβηγία. "Η πείνα" έχει αυτοβιογραφικά στοιχεία, αλλά ο Χάμσουν ωθεί τον ψυχισμό τού ήρωα του ο οποίος υποφέρει από πείνα, σε οριακές καταστάσεις οι οποίες αγγίζουν το παράλογο.
Ένας άλλος ανανεωτής της γραφής όπως γράφουν οι μελετητές της λογοτεχνίας, υπήρξε ο Τζόυς. Προσωπικά από την πολλή νεαρή μου ηλικία υπό την "πίεση" των κριτικών, για το μεγάλο έργο του, τον "Οδυσσέα" υπήρξαν πολλές απόπειρες διαβάσματος, όλες αποτυχημένες. Ούτε έρωτας ούτε καν γάμος. Διαφορά ιδιοσυγκρασίας, διαφορά λογοτεχνικού DNA; Παρ᾿ όλη την καλή θέληση, σε όλες τις προσπάθειες, δεν διάβασα περισσότερες από 30-50 σελίδες. Πραγματικά, σε καμιά σελίδα δεν συνάντησα "κάτι", να με συγκινήσει, να με αγγίξει, να με κάνει να πω: να ένας μεγάλος συγγραφέας. Έτσι οι ψυχαναγκαστικοί μηχανισμοί, να τον διαβάσω, σιγά-σιγά χαλάρωσαν, και έφτασα στο διαζύγιο, χωρίς καν γάμο. Παραιτήθηκα συνειδητά, και είπα θα είναι ένα από τα πολλά βιβλία που δεν θα διαβάσω, πριν πεθάνω. Αντίθετα βρήκα πολύ ενδιαφέρον το βιβλίο της Μαντώ Αραβαντινού "Τζαίημς Τζόυς, ζωή και έργο".
Σε αυτή την προσωπική πολλή σύντομη ανασκόπηση της εξέλιξης της γραφής τού μοντέρνου αφηγήματος, ή διαφορετικά την αναζήτηση τού ύφους, θα αναφέρω τα: "Ο φύλακας στη Σίκαλη" τού Τζέρομ Σάλιντζερ, "Οι Λέξεις" του Ζαν Πωλ Σαρτρ, το "Το Άρωμα" του Πατρίκ Ζίσκιντ, το "Πεθαίνω σαν χώρα" του Δημήτρη Δημητριάδη, το "Οι κεκαρμένοι" του Νίκου Κάσδαγλη, το "Θα υπογράφω Λουί" της Ρέας Γαλανάκη, το "...από το στόμα της παλιάς Remmington" του Γιάννη Πάνου, το "Τι λέει η Λιλά" και "Φοβάμαι" του Σιμό, τα "Ο Μπιντές" και το "Το Κοινόβιο" του Μάριου Χάκκα, το "Το Μηνολόγιο ενός απόντος" του Σταύρου Κρητιώτη, "Αυτή η αργή μέρα προχωρούσε" τής Νίκης Αναστασέα. Δεν είναι το κριτήριο μου, τα καλά μυθιστορήματα, που υπάρχουν πολλά, αλλά, τα καλά μυθιστορήματα με ιδιαίτερη γραφή. Σίγουρα ένας αυθαίρετος διαχωρισμός.
Ο Προυστ (1871-1922), είναι ο ανανεωτής, ο δημιουργός τού μοντέρνου μυθιστορήματος, ενός μυθιστορήματος που λες και βγαίνει από παρθενογένεση, χωρίς προγόνους και πολύ δύσκολα με απογόνους, ανάδελφο μοναχικό, γιατί έμπασε το μυθιστόρημα σε περιοχές αδιανόητες, ασύλληπτες, που μόνο η δική του ιδιοφυΐα μπορούσε να επινοήσει. Ο ίδιος γράφει: «όσοι είδαν την προσωπική μου αντίληψη για τις αλήθειες με συγχαίραν γιατί τις είδα με το "μικροσκόπιο", όταν εγώ αντίθετα είχα χρησιμοποιήσει ένα "τηλεσκόπιο" για να ξεχωρίσω πράγματα μικρότατα είναι αλήθεια, αλλά μικρότατα γιατί ήταν σε μεγάλη απόσταση και γιατί το καθένα ήταν ένας κόσμος».
Ένας άλλος ανανεωτής τής γραφής. ο πολύ παρεξηγημένος Φερτινάντ Σελίν (1894-1961), ίσως όχι εντελώς άδικα λόγω των τριών αντισημιτικών λιβέλων του κατά την διάρκεια του Ναζισμού, εκδίδει το 1932 το αριστούργημα, "Ταξίδι στην άκρη της νύχτας" μια βόμβα στο χώρο τής λογοτεχνίας. Σεισμός στα λογοτεχνικά στέκια και στο κοινό. Αριστούργημα, Ανοσιούργημα, Υψηλό, Χυδαίο, Απάνθρωπο, Υπεράνθρωπο........ είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που το συνοδεύουν. Στοχαστικά κομμάτια, ξεσκίδια τής ανθρώπινης απόγνωσης ή της ανθρώπινης γελοιότητας, τού μεγάλου τίποτα τής ζωής, φωτισμένης μ᾿ ένα φως ανελέητο, και μες στις σκιές του, τα σπαράγματα τής τρυφεράδας κάποιων πλασμάτων, να σπρώξουν λίγο πιο πέρα τη λαθραία μας μοίρα.
Είχε προηγηθεί, και του Προυστ και του Σελίν στην ανανέωση του μυθιστορήματος και στην απομάκρυνση από την φόρμα του ρεαλιστικού και νατουραλιστικού μυθιστορήματος, ο Κνουτ Χάμσουν (1859-1952), με το μυθιστόρημα "Η Πείνα" το 1890. Ο ίδιος έλεγε ότι δεν ήταν μυθιστόρημα, με την έννοια ότι στερείται πλοκής, και μεταβίβαζε την διαδικασία τής αφήγησης στον ψυχισμό του ήρωα, αλλά με μοντέρνο τρόπο, σε σχέση π.χ. με τούς ήρωες του Ντοστογιέφσκι. Κατά μία περίεργη σύμπτωση και ο Χάμσουν πολύ περισσότερο από τον Σελίν, συνδέθηκε με τον Ναζισμό, ίσως όπως αποφαίνονται μελετητές του, στην πίστη που έτρεφε για την νεότητα ως δημιουργικής δύναμης, την οποία πίστεψε ότι εξέφραζε ο Ναζισμός. Το τίμημα για αυτή την ντροπιαστική επιλογή του ήταν πολύ βαρύ ακόμα και σήμερα στην πατρίδα του την Νορβηγία. "Η πείνα" έχει αυτοβιογραφικά στοιχεία, αλλά ο Χάμσουν ωθεί τον ψυχισμό τού ήρωα του ο οποίος υποφέρει από πείνα, σε οριακές καταστάσεις οι οποίες αγγίζουν το παράλογο.
Ένας άλλος ανανεωτής της γραφής όπως γράφουν οι μελετητές της λογοτεχνίας, υπήρξε ο Τζόυς. Προσωπικά από την πολλή νεαρή μου ηλικία υπό την "πίεση" των κριτικών, για το μεγάλο έργο του, τον "Οδυσσέα" υπήρξαν πολλές απόπειρες διαβάσματος, όλες αποτυχημένες. Ούτε έρωτας ούτε καν γάμος. Διαφορά ιδιοσυγκρασίας, διαφορά λογοτεχνικού DNA; Παρ᾿ όλη την καλή θέληση, σε όλες τις προσπάθειες, δεν διάβασα περισσότερες από 30-50 σελίδες. Πραγματικά, σε καμιά σελίδα δεν συνάντησα "κάτι", να με συγκινήσει, να με αγγίξει, να με κάνει να πω: να ένας μεγάλος συγγραφέας. Έτσι οι ψυχαναγκαστικοί μηχανισμοί, να τον διαβάσω, σιγά-σιγά χαλάρωσαν, και έφτασα στο διαζύγιο, χωρίς καν γάμο. Παραιτήθηκα συνειδητά, και είπα θα είναι ένα από τα πολλά βιβλία που δεν θα διαβάσω, πριν πεθάνω. Αντίθετα βρήκα πολύ ενδιαφέρον το βιβλίο της Μαντώ Αραβαντινού "Τζαίημς Τζόυς, ζωή και έργο".
Σε αυτή την προσωπική πολλή σύντομη ανασκόπηση της εξέλιξης της γραφής τού μοντέρνου αφηγήματος, ή διαφορετικά την αναζήτηση τού ύφους, θα αναφέρω τα: "Ο φύλακας στη Σίκαλη" τού Τζέρομ Σάλιντζερ, "Οι Λέξεις" του Ζαν Πωλ Σαρτρ, το "Το Άρωμα" του Πατρίκ Ζίσκιντ, το "Πεθαίνω σαν χώρα" του Δημήτρη Δημητριάδη, το "Οι κεκαρμένοι" του Νίκου Κάσδαγλη, το "Θα υπογράφω Λουί" της Ρέας Γαλανάκη, το "...από το στόμα της παλιάς Remmington" του Γιάννη Πάνου, το "Τι λέει η Λιλά" και "Φοβάμαι" του Σιμό, τα "Ο Μπιντές" και το "Το Κοινόβιο" του Μάριου Χάκκα, το "Το Μηνολόγιο ενός απόντος" του Σταύρου Κρητιώτη, "Αυτή η αργή μέρα προχωρούσε" τής Νίκης Αναστασέα. Δεν είναι το κριτήριο μου, τα καλά μυθιστορήματα, που υπάρχουν πολλά, αλλά, τα καλά μυθιστορήματα με ιδιαίτερη γραφή. Σίγουρα ένας αυθαίρετος διαχωρισμός.
|
|
