ΞΕΝΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ

Το Ξένο Μυθιστόρημα

Αγγελίδης Νίκος-Αποκάλυψη τοπίου

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ LINK

Βιρτζίνια Γουλφ: Η κυρία Νταλογουέι
Βιρτζίνια Γουλφ: Η κυρία Νταλογουέι Ανθολόγηση
Γιασουνάρι Καβαμπάτα : Η χώρα του χιονιού
Γ. Καβαμπάτα: Το σπίτι των κοιμισμένων κοριτσιών
Κνουτ Χάμσουν : Η Πείνα
Μαρσέλ Προυστ: Αναζητώντας το χαμένο χρόνο
Μίλαν Κούντερα: Η Αθανασία
Μίλαν Κούντερα : Ωτοστόπ
Μουρακάμι Χαρούκι: Το κουρδιστό πουλί
Όσκαρ Γουάιλντ Το πορτρέτο τού Ντόριαν Γκρέυ
Πάτρικ Ζίσκιντ: Το άρωμα
Σιμό: Τι λέει η Λιλά
Τζούλιαν Μπάρνς : Ένα κάποιο Τέλος
» Περί Ανέμων...
Φερντινάντ Σελίν : Ταξίδι στην Άκρη της νύχτας

Το Μοντέρνο Μυθιστόρημα. Η Αφετηρία του. Ζητείται ύφος!

"Η Πείνα" έκδοση 1890

"Αναζητώντας το χαμένο χρόνο" έκδοση 1913

"Η κυρία Νταλογουέι" έκδοση 1925

"Ταξίδι στην άκρη της νύχτας" έκδοση 1932

Οι τέσσερεις πρώτοι ανανεωτές τής γραφής κατά χρονολογική έκδοση των βιβλίων τους.

Ο 18ος αιώνας είναι ο κατ᾿ εξοχήν αιώνας του μυθιστορήματος. Σταντάλ, Μπαλζάκ, Φλωμπέρ, Ντοστογιέφσκι, Τολστόι, δίνουν τα μεγάλα τους μυθιστορήματα και μαζί εξαντλούν τα όρια τού ρεαλισμού, τού νατουραλισμού και τού ψυχολογικού μυθιστορήματος. Ο Προυστ (1871-1922), είναι ο ανανεωτής, ο δημιουργός τού μοντέρνου μυθιστορήματος, ενός μυθιστορήματος που λες και βγαίνει από παρθενογένεση, χωρίς προγόνους και πολύ δύσκολα με απογόνους, ανάδελφο μοναχικό, γιατί έμπασε το μυθιστόρημα σε περιοχές αδιανόητες, ασύλληπτες, που μόνο η δική του ιδιοφυΐα μπορούσε να επινοήσει. Ο ίδιος γράφει: «όσοι είδαν την προσωπική μου αντίληψη για τις αλήθειες με συγχαίραν γιατί τις είδα με το "μικροσκόπιο", όταν εγώ αντίθετα είχα χρησιμοποιήσει ένα "τηλεσκόπιο" για να ξεχωρίσω πράγματα μικρότατα είναι αλήθεια, αλλά μικρότατα γιατί ήταν σε μεγάλη απόσταση και γιατί το καθένα ήταν ένας κόσμος».
Ένας άλλος ανανεωτής της γραφής. ο πολύ παρεξηγημένος Φερτινάντ Σελίν (1894-1961), ίσως όχι εντελώς άδικα λόγω των τριών αντισημιτικών λιβέλων του, κατά την διάρκεια τού Ναζισμού, εκδίδει το 1932 το αριστούργημα, "Ταξίδι στην άκρη της νύχτας" μια βόμβα στο χώρο της λογοτεχνίας. Σεισμός στα λογοτεχνικά στέκια και στο κοινό. Αριστούργημα, Ανοσιούργημα, Υψηλό, Χυδαίο, Απάνθρωπο, Υπεράνθρωπο........ είναι μερικοί από τους χαρακτηρισμούς που το συνοδεύουν. Στοχαστικά κομμάτια, ξεσκίδια τής ανθρώπινης απόγνωσης ή τής ανθρώπινης γελοιότητας, τού μεγάλου τίποτα τής ζωής, φωτισμένης μ᾿ ένα φως ανελέητο, και μες στις σκιές του, τα σπαράγματα τής τρυφεράδας κάποιων πλασμάτων, να σπρώξουν λίγο πιο πέρα τη λαθραία μας μοίρα.
Είχε προηγηθεί, και τού Προυστ και τού Σελίν στην ανανέωση τού μυθιστορήματος και στην απομάκρυνση από την φόρμα τού ρεαλιστικού και νατουραλιστικού μυθιστορήματος, ο Κνουτ Χάμσουν (1859-1952), με το μυθιστόρημα "Η Πείνα" το 1890. Ο ίδιος έλεγε ότι δεν ήταν μυθιστόρημα, με την έννοια ότι στερείται πλοκής, γιατί είχε μεταφέρει την διαδικασία τής αφήγησης στον ψυχισμό του ήρωα, αλλά με μοντέρνο τρόπο, σε σχέση π.χ. με τους ήρωες του Ντοστογιέφσκι. Κατά μία περίεργη σύμπτωση και ο Χάμσουν πολύ περισσότερο από τον Σελίν, συνδέθηκε με τον Ναζισμό, ίσως όπως αποφαίνονται μελετητές του, εξ αιτίας τής πίστης που έτρεφε για την νεότητα ως δημιουργικής δύναμης, για την οποία πίστεψε ότι εξέφραζε ο Ναζισμός. Το τίμημα για αυτή την ντροπιαστική επιλογή του ήταν πολύ βαρύ ακόμα και σήμερα   στην πατρίδα του την Νορβηγία. "Η πείνα" έχει αυτοβιογραφικά στοιχεία, αλλά ο Χάμσουν ωθεί τον ψυχισμό τού ήρωα του ο οποίος υποφέρει από πείνα, σε οριακές καταστάσεις οι οποίες αγγίζουν το πρωτόγνωρο, το υπερβολικό και το παράλογο.
Κοντά τους, η Βιρτζίνια Γουλφ, η γραφή τής οποίας όπως και τού Προυστ, απαιτεί την έντονη συμμετοχή και την αργή πλεύση τού αναγνώστη, για να πει μ᾿ ένα αίσθημα πλήρωσης και ανταμοιβής στο τέλος, λόγου χάριν για την "Κυρία Νταλογουαίη" (1925): Αριστούργημα! Ο προβληματισμός από τα απομεινάρια τής Βικτωριανής εποχής, τα ήθη και οι νοοτροπίες, η θέση τής γυναίκας, πέρασαν, (η ίδια η Γουλφ, η οποία είχε και πατέρα διανοούμενο και συγγραφέα, στερήθηκε την εγκύκλια μόρφωση, και ήταν κατ᾿ οίκον διεξαχθείσα, σε αντίθεση με τους αδελφούς της) πέρασαν λοιπόν, από τον ποιητικό συνειρμικό λόγο της, και έδωσαν λουλούδια, ομορφιάς, ποίησης και απόγνωσης στα έργα της, πριν η ίδια κυριευμένη από την δική της απόγνωση, που τόσο πολύ την πάλεψε, την πνίξει στα νερά τού ποταμού Ους, με τις τσέπες τού παλτού της γεμάτες πέτρες.
   Ένας άλλος ανανεωτής τής γραφής όπως γράφουν οι μελετητές τής λογοτεχνίας, υπήρξε ο Τζόυς. Προσωπικά από την πολλή νεαρή μου ηλικία υπό την "πίεση" των κριτικών, για το μεγάλο έργο του, τον "Οδυσσέα" υπήρξαν πολλές απόπειρες διαβάσματος, όλες αποτυχημένες. Ούτε έρωτας ούτε καν γάμος. Διαφορά ιδιοσυγκρασίας, διαφορά λογοτεχνικού DNA; Παρ᾿ όλη την καλή θέληση, σε όλες τις προσπάθειες, δεν διάβασα περισσότερες από 30-50 σελίδες. Πραγματικά, σε καμιά σελίδα του δεν συνάντησα "κάτι", να με συγκινήσει, να με αγγίξει, να με κάνει να πω: να ένας μεγάλος συγγραφέας. Έτσι οι ψυχαναγκαστικοί μηχανισμοί, να τον διαβάσω, σιγά-σιγά χαλάρωσαν, και έφτασα στο διαζύγιο, χωρίς καν γάμο. Παραιτήθηκα συνειδητά, και είπα θα είναι ένα από τα πολλά βιβλία που δεν θα διαβάσω, πριν πεθάνω. Αντίθετα βρήκα πολύ ενδιαφέρον το βιβλίο της Μαντώ Αραβαντινού "Τζαίημς Τζόυς, ζωή και έργο".
Σε αυτή την προσωπική, πολλή σύντομη ανασκόπηση τής εξέλιξης τής γραφής τού μοντέρνου αφηγήματος, ή διαφορετικά την αναζήτηση τού ύφους, θα αναφέρω τα: "Ο φύλακας στη Σίκαλη" τού Τζέρομ Σάλιντζερ, το "Οι Λέξεις" τού Ζαν Πωλ Σαρτρ, το "Το Άρωμα" τού Πατρίκ Ζίσκιντ, τα " Η Λέσχη" και "Ἁριάδνη" τού Στρατή Τσίρκα πρώτος και και δεύτερος τόμος από τις Ακυβέρνητες πολιτείες, οι δυο πρώτοι τόμοι τής τετραλογίας τού Λώρενς Ντάρρελ "Αλεξανδρινό Κουαρτέτο" "Ιουστίνη" και "Βαλτάσαρ", το "Πεθαίνω σαν χώρα" τού Δημήτρη Δημητριάδη, το "Οι κεκαρμένοι" τού Νίκου Κάσδαγλη, το "Θα υπογράφω Λουί" τής Ρέας Γαλανάκη, το "...από το στόμα τής παλιάς Remmington" τού Γιάννη Πάνου, το "Τι λέει η Λιλά" και "Φοβάμαι" του Σιμό, τα "Ο Μπιντές" και το "Το Κοινόβιο" τού Χάκκα, το "Το Μηνολόγιο ενός απόντος" τού Σταύρου Κρητιώτη, το "Αυτή η αργή μέρα προχωρούσε" τής Νίκης Αναστασέα. Και βέβαια το "Αναφορά στον Γκρέκο" τού Νίκου Καζαντζάκη, τον οποίο νομίζω συμπυκνώνει όλες τις αρετές (και τις αδυναμίες ίσως) από όλα του τα έργα . Γενικά, θα αναφερθώ στα μυθιστορήματα τού Κούντερα, τού Κουτσί, τού Τζούλιαν Μπαρνς, τού Ξανθούλη. Δεν είναι το κριτήριο μου, τα καλά μυθιστορήματα, (όπως π.χ. "το τρίτο στεφάνι" τού Ταχτσή, η "Πλωτή πόλη" τής Μάρω Δούκα κ.α.), που υπάρχουν πολλά, αλλά τα καλά μυθιστορήματα με ιδιαίτερη γραφή. Σίγουρα ένας αυθαίρετος διαχωρισμός.

Απόσπασμα από το "Αναζητώντας το χαμένο χρόνο" τού Μαρσέλ Προυστ

Καθώς η μνήμη εξασθενίζει τα πάντα, αυτό που μάς θυμίζει καλύτερα μιαν ύπαρξη είναι ό,τι ακριβώς είχαμε ξεχάσει (γιατί ήταν ασήμαντο κι έτσι τού αφήσαμε όλη τη δύναμη του). Γι᾿ αυτό το λόγο, το καλύτερο μέρος τής μνήμης μας βρίσκεται έξω απ᾿ τον εαυτό μας, σε μια βροχερή πνοή, στη μυρωδιά της κλεισούρας ενός δωμάτιου ή στη μυρωδιά μιας πρώτης φωτιάς σε φρύγανα, παντού όπου ξαναβρίσκουμε απ᾿ τον εαυτό μας ό,τι η σκέψη μας, μη έχοντας τι να το κάνει, το είχε παραμελήσει· το τελευταίο απόθεμα απ᾿ τα περασμένα, το καλύτερο, αυτό που όταν όλα τα δάκρυά μας φαίνεται να έχουν στερέψει, μπορεί ακόμα να μάς κάνει να κλάψουμε. Έξω απ᾿ τον εαυτό μας; Ας πούμε πιο σωστά μέσα μας, αλλά κρυμμένο απ᾿ τα ίδια τα βλέμματα μας, σε μια λησμονιά με μικρότερη η μεγαλύτερη διάρκεια. Είναι μόνο χάρη σ᾿ αυτή τη λησμονιά που μπορούμε να ξαναβρίσκουμε κάποτε το αλλοτινό μας είναι, να στεκόμαστε απέναντι στα πράγματα όπως στεκόταν εκείνο, να υποφέρουμε ξανά, γιατί δεν είμαστε πια εμείς, αλλά εκείνο, και γιατί αγαπούσε το πρόσωπο που μάς είναι τώρα αδιάφορο. Στο φως τής συνηθισμένης μνήμης, οι εικόνες απ᾿ τα περασμένα ξεθωριάζουν σιγά-σιγά, σβήνουν, και δεν απομένει πια τίποτα απ᾿ αυτές, δεν ξαναβρίσκουμε πια τα περασμένα. Η μάλλον δεν θα τα ξαναβρίσκαμε πια, αν ορισμένες λέξεις (λ.χ. διευθυντής των Ταχυδρομείων), δεν είχαν κλειστεί προσεχτικά στη λησμονιά, όπως καταθέτει κανείς στην Εθνική Βιβλιοθήκη το αντίτυπο ενός βιβλίου που αλλιώς θα κινδύνευε να γίνει δυσεύρετο.

Απόσπασμα από το "Ταξίδι στην άκρη τής νύχτας" τού Φερντινάντ Σελίν.

Μια νεαρά του σπιτιού η Μόλλυ, άρχισε να μού εμπνέει ένα σπάνιο αίσθημα εμπιστοσύνης που για τα φοβισμένα πλάσματα επέχει θέση αγάπης. Έμπαινε στη θέση μου και δεν με έκρινε μόνο από τη δική της, όπως όλοι οι άλλοι. Α, αν την είχα γνωρίσει νωρίτερα τη Μόλλυ, όταν ήταν ακόμη καιρός, προτού χάσω τον ενθουσιασμό μου, μ’ εκείνη την καριόλα τη Μουζίν και εκείνη τη σκατούλα τη Λόλα. Γερνάς γρήγορα και επί πλέον ανεπανόρθωτα. Τ’ αντιλαμβάνεσαι από το ότι έχεις μάθει ν’ αγαπάς τη δυστυχία σου, άθελα σου. Φταίει η φύση σου που ᾿ναι πιο δυνατή από σένα, αυτό είναι όλο. Σε δοκιμάζει σε μια κατηγορία κι άντε μετά να ξεφύγεις.
Ντρεπόμουνα μάλιστα, που πάλευε να με κρατήσει η Μόλλυ. Μ’ άρεσε δε λέω, μα πιο πολύ μ’ άρεσε το βίτσιο μου, αυτή η όρεξη να το βάζω στα πόδια από παντού, γυρεύοντας δε ξέρω τι, από ηλίθια περηφάνια σίγουρα, από πίστη σε κάποιο είδος ανωτερότητας. Κατέληξα τόσο καλή που ήταν, να της ομολογήσω τη μανία μου να το σκάω από παντού. Αλλά μού φαίνονταν ότι άρχιζα να ξεγελάω την περιβόητη μοίρα μου, το λόγο ύπαρξής μου καταπώς έλεγα, κι έκτοτε σταμάτησα να τής διηγούμαι ότι σκεφτόμουνα. Επέστρεφα μονάχος εντός μου, πολύ ικανοποιημένος που ήμουν ακόμη πιο δυστυχής από άλλοτε, γιατί είχα φέρει στη μοναξιά μου ένα είδος απόγνωσης. Κι έπειτα εκείνη ήξερε. Παραήταν ειλικρινής, δεν είχε λοιπόν πολλά να πει για μια λύπη. Αυτό που συνέβαινε μες την καρδιά της, τής αρκούσε. Φιλιόμασταν, μα πάντα σκεφτόμουνα να μην ξοδεύω χρόνο και τρυφερότητα, θαρρείς και ήθελα να τα κρατήσω όλα για κάτι υπέροχο, μεγαλειώδες, ούτε ξέρω τι, γι’ αργότερα, μα όχι για τη Μόλλυ και όχι γι αυτό. θαρρείς και η ζωή θα ᾿παιρνε μακριά, θα μού ‘κρυβε όσα ήθελα να μάθω γι αυτή, για τη ζωή που ‘ναι στα βάθη τού σκότους, η ζωή θα με κορόιδευε όπως όλους τούς άλλους, η ζωή η αληθινή ερωμένη των πραγματικών ανδρών. Τη φιλούσα πιο συχνά τώρα, μα ήταν βαθύς ο δικός της ερωτικός καημός και πρέπει να ομολογήσουμε ότι μάς λείπει εντός μας όλο αυτό, κι ότι η χαρά τού καημού μας έχει στερέψει. Ντρεπόμαστε που δεν είμαστε πλούσιοι στη καρδιά και σε τόσα άλλα, κι επίσης που θεωρήσαμε την ανθρωπότητα πιο ποταπή, απ’ ότι είναι πραγματικά στο βάθος. Μα εγώ είχα κι αυτή το βρωμολόξα με τα φαντάσματα. Ίσως όχι αποκλειστικά από δικό μου λάθος. Η ζωή σ’ αναγκάζει να μένεις συχνά πυκνά με τα φαντάσματα. «Είσαι πολύ τρυφερός Φερδινάνδε», με καθησύχαζε η Μόλλυ, «μην κλαις για μένα… Είναι σαν αρρώστια αυτή η μανία σου να μαθαίνεις όλο και πιο πολλά … Αυτό είναι όλο… Κατά κει ολομόναχος… Ο μοναχικός ταξιδιώτης είναι κείνος που πάει πιο μακριά …Θα φύγεις σύντομα λοιπόν;»
Τη φίλησα τη Μόλλυ μ᾿ όσο κουράγιο απόμενε στο σκέλεθρό μου. Ένιωθα θλίψη αληθινή, για πρώτη φορά στη ζωή μου, για όλον τον κόσμο, για μένα, για κείνη, για όλους τούς ανθρώπους. Ίσως να ᾿ναι αυτό που ψάχνεις στη ζωή, αυτό μονάχα, την πιο μεγάλη δυνατή θλίψη, για να γίνεις ο εαυτός σου, προτού πεθάνεις. Ωστόσο υπερασπίστηκα την ψυχή μου ίσαμε σήμερα, κι αν ο θάνατος ερχόταν αύριο να με πάρει, δεν θα ‘μουνα ποτέ, είμαι βέβαιος, το ίδιο ψυχρός, άσχημος, το ίδιο άξεστος, τόση καλοσύνη, τόσο όνειρο μού χάρισε η Μόλλυ τούς λίγους εκείνους μήνες τής Αμερικής.

Απόσπασμα από την "Κυρία Νταλογουαίη" τής Βιρτζίνια Γουλφ

Στο απόσπασμα ο Σέπτιμους ( ο ήρωας τού βιβλίου στον οποίο η Γουλφ έχει μεταβιβάσει το δικό της ψυχολογικό φορτίο) ψυχικά άρρωστος, και η γυναίκα του Λουκρέτσια (Ρέζια):

Ξαφνικά ο ήχος αεροπλάνου τρύπησε απειλητικά τ᾿ αυτιά τού πλήθους. Πλησίαζε πετώντας πάνω απ᾿ τα δέντρα κι άφηνε πίσω του λευκό, καμπυλωτό, κυματιστό καπνό που έγραφε κάτι! σχημάτιζε γράμματα στον ουρανό! Κοίταξαν όλοι ψηλά.
Η Λουκρέτσια Γουόρεν Σμιθ, καθισμένη πλάι στον άντρα της σε μια σεζ λογκ, στο Ρίτζεντς Παρκ, σήκωσε τα μάτια στον ουρανό.
«Κοίτα, Σέπτιμους, κοίτα!» φώναξε. Επειδή ο δόκτωρ Χολμς τής είχε πει να κάνει τον άντρα της (για τον οποίο ο Σέπτιμους δεν είχε τίποτε σοβαρό στην υγεία του, απλώς ήταν λίγο αδιάθετος) ν᾿ ασχολείται με πράγματα έξω απ᾿ τον εαυτό του.
Λοιπόν, σκέφτηκε ο Σέπτιμους, κοιτάζοντας ψηλά, σε μένα κάνουν σινιάλο. Όχι με πραγματικές λέξεις· δηλαδή, δεν μπορούσε ακόμη να διαβάσει τι έλεγε· αλλά σαφώς ήταν έτσι, αυτή η ομορφιά, αυτή η εξαίσια ομορφιά, και δάκρυα γέμισαν τα μάτια του καθώς κοιτούσε τις λέξεις τού καπνού, που αργόσβηναν και διαλύονταν στον ουρανό χαρίζοντάς του, με την ανεξάντλητη ευσπλαχνία τους και τη γελαστή καλοσύνη τους, το ένα σχήμα ασύλληπτης ομορφιάς μετά το άλλο και φανερώνοντάς του την πρόθεσή τους να τού προσφέρουν ομορφιά, περισσότερη ομορφιά, χωρίς λόγο, για πάντα, μόνο και μόνο για να τη βλέπει. Δάκρυα κύλησαν στα μάγουλά του.
Ο Σέπτιμους άκουσε τη φωνή μιας νταντάς, να μιλεί δίπλα στ᾿ αυτί του, βαθιά, σαν όργανο μελωδικό, αλλά με μια αγριάδα στη φωνή της, σαν ήχοι από τριζόνι που γρατζούνισε τη ραχοκοκαλιά τού Σέπτιμους απολαυστικά, κι έστειλε μέχρι τον εγκέφαλό του κύματα ήχου, που χτύπησαν δυνατά, και έσπασαν. Πραγματικά θαυμάσια ανακάλυψη — ότι η ανθρώπινη φωνή μπορεί σε συγκεκριμένες ατμοσφαιρικές συνθήκες, να εμφυσήσει ζωή στα δέντρα! Χαρούμενα η Ρέζια ακούμπησε το βάρος τού χεριού της στο γόνατό του, κι έτσι αυτός προσγειώθηκε, καθηλώθηκε, αλλιώς η διέγερση στις φτελιές που ορθώνονταν κι έγερναν, ορθώνονταν κι έγερναν τόσο περήφανα, τόσο υπέροχα, θα τον είχε τρελάνει. Αλλά δεν θα τρελαινόταν, θα έκλεινε τα μάτια του· δεν θα έβλεπε άλλο.
Αλλά τού έγνεφαν· τα φύλλα ήταν ζωντανά· τα δέντρα ήταν ζωντανά. Και τα φύλλα που συνδέονταν με εκατομμύρια ίνες με το κορμί το δικό του, εκεί που καθόταν, τού έκαναν αέρα, πάνω κάτω· όταν τεντωνόταν το κλαρί, έκανε κι αυτός το ίδιο. «Σέπτιμους!» είπε η Ρέζια. Εκείνος αιφνιδιάστηκε. «θα πάω ως το σιντριβάνι και θα γυρίσω» είπε εκείνη.
Γιατί δεν μπορούσε να το αντέξει άλλο. Ο δόκτωρ Χολμς μπορεί να έλεγε πως δεν υπάρχει πρόβλημα. Εκείνη θα προτιμούσε να ήταν νεκρός! Δεν μπορούσε να κάθεται δίπλα του, όταν αυτός κοιτούσε τόσο επίμονα και δεν την έβλεπε κι έκανε τα πάντα να μοιάζουν τρομακτικά· τον ουρανό και τα δέντρα, τα παιδιά που έπαιζαν· όλα ήταν φοβερά. Κι αυτός δεν θα αυτοκτονούσε· κι αυτή δεν μπορούσε να μιλήσει σε κανέναν. «Ο Σέπτιμους δουλεύει πάρα πολύ» — μόνο αυτό μπορούσε να πει, στην ίδια τη μητέρα της. Η αγάπη σε κάνει μοναχικό, σκέφτηκε. Δεν μπορούσε να μιλήσει σε κανέναν, ούτε στον Σέπτιμους τώρα, και κοιτάζοντας πίσω, τον είδε να κάθεται μόνος του, φορώντας το φθαρμένο παλτό του, στη σεζ λογκ, καμπουριαστός, να κοιτάζει επίμονα. Κι ήταν δειλία να λέει ένας άντρας πως θα αυτοκτονήσει, αλλά ο Σέπτιμους είχε πολεμήσει· ήταν γενναίος· δεν ήταν ο Σέπτιμους τώρα. Έβαλε τον δαντελένιο γιακά της. Έβαλε το καινούργιο της καπέλο, κι αυτός δεν το παρατήρησε· κι ήταν χαρούμενος χωρίς εκείνη. Τίποτε δεν μπορούσε να την κάνει ευτυχισμένη χωρίς εκείνον! Τίποτε! Ήταν εγωιστής. Έτσι είναι οι άντρες. Γιατί δεν ήταν άρρωστος. Ο δόκτωρ Χολμς είπε πως δεν έχει τίποτε. Τέντωσε το χέρι της μπροστά. Κοίτα! Η βέρα της γλιστρούσε — πόσο είχε αδυνατίσει. Υπέφερε — αλλά δεν είχε κάποιον να το πει.
Μακριά ήταν η Ιταλία, τα λευκά σπίτια κι η κάμαρα όπου καθόταν η αδερφή της κι έφτιαχνε καπέλα, κι οι δρόμοι που γέμιζαν κάθε βράδυ με ανθρώπους που περπατούσαν, γελούσαν δυνατά, όχι με ψόφιους ανθρώπους όπως εδώ, τσουβαλιασμένους σε αναπηρικά καροτσάκια, που κοίταζαν λιγοστά μίζερα λουλούδια σε γλάστρες!

Απόσπασμα από την "Πείνα" τού Κνουτ Χάμσουν

Περπατούσα στους δρόμους δίχως καμιά έννοια στο κεφάλι, στεκόμουν σε κάποια γωνία χωρίς λόγο, έστριβα και έπαιρνα κάποια πάροδο χωρίς σκοπό. Πήγαινα με το ρεύμα, περιπλανιόμουν εδώ κι εκεί μέσα στο χαρούμενο πρωινό, αρμένιζα ανέμελος ανάμεσα σε άλλους ανέμελους ανθρώπους. Η ατμόσφαιρα ήταν καθαρή και διάφανη, και δεν υπήρχε ούτε μια σκιά στη σκέψη μου.
Τα τελευταία δέκα λεπτά είχα συνεχώς μπροστά μου έναν κουτσό γέρο. Στο ένα χέρι κρατούσε ένα μπογαλάκι και προχωρούσε κουνώντας ολόκληρο το κορμί του, στην προσπάθεια που έκανε να περπατάει γρήγορα. Τον άκουγα να λαχανιάζει και σκέφτηκα πως μπορούσα να τον βοηθήσω παίρνοντας το μπογαλάκι του· ωστόσο, δεν βιάστηκα να τον φτάσω. Στην οδό Γκρένσεν συνάντησα τον Χανς Πάουλι, ο οποίος με χαιρέτησε και προσπέρασε βιαστικός. Γιατί τόση βιασύνη; Δεν το ᾿χα καθόλου σκοπό να τού γυρέψω καμιά κορόνα, μάλιστα ήθελα με την πρώτη ευκαιρία να τού επιστρέψω μια κουβέρτα που είχα δανειστεί πριν από μερικές εβδομάδες. Μόλις τα πράγματα πήγαιναν λίγο καλύτερα, δεν θα ήθελα βέβαια να χρωστάω σε κανέναν μια κουβέρτα. Μπορεί σήμερα κιόλας να άρχιζα ένα άρθρο για τα εγκλήματα τού μέλλοντος ή για την ελευθερία τής βούλησης ή για οποιοδήποτε άλλο θέμα, κάτι που θα άξιζε να διαβαστεί, και για το οποίο θα έπαιρνα τουλάχιστον δέκα κορόνες... Με τη σκέψη και μόνο αυτού τού άρθρου ένιωσα μια ακατανίκητη επιθυμία να αρχίσω αμέσως, να αντλήσω από την πλημμύρα τού μυαλού μου. Θα έβρισκα μια κατάλληλη γωνιά στον βασιλικό κήπο και δεν θα σταματούσα προτού το τελειώσω.
Όμως ο γερο-σακάτης συνέχιζε να κουτσαίνει στον δρόμο. Στο τέλος άρχισε να με εκνευρίζει να έχω αυτό το σαράβαλο συνεχώς μπροστά μου. Το ταξίδι του έμοιαζε να μην έχει τελειωμό· ίσως είχε αποφασίσει να πάει στο ίδιο μέρος που πήγαινα κι εγώ και θα τον είχα μπροστά στα μάτια μου αδιάκοπα. Μέσα στον εκνευρισμό μου, μού φάνηκε πως επιβράδυνε το βήμα του σε κάθε στενό, σαν να περίμενε να δει προς τα πού θα πήγαινα εγώ, κι ύστερα σήκωνε πάλι το μπογαλάκι του και έβαζε τα δυνατά του για να προηγείται διαρκώς. Περπατούσα και παρακολουθούσα αυτό το επίμονο πλάσμα και ένιωθα την οργή να φουντώνει μέσα μου. Σιγά σιγά κατέστρεφε τη χαρούμενη διάθεσή μου και έσερνε αυτό το καθαρό, φωτεινό πρωινό μαζί του στην ασχήμια. Έμοιαζε με ένα τεράστιο, στραβοκάνικο έντομο που με ωμή βία ήθελε να διεκδικήσει μια θέση στον κόσμο και να καταλάβει ολόκληρο το πεζοδρόμιο. Όταν φτάσαμε στην κορυφή τού λόφου, αρνήθηκα να τον ανεχτώ πλέον και, γυρίζοντας σε μια βιτρίνα, σταμάτησα για να τού δώσω την ευκαιρία να απομακρυνθεί. Όταν όμως μετά από μερικά λεπτά ξεκίνησα ξανά, ο τύπος βρέθηκε και πάλι μπροστά μου· είχε και αυτός σταθεί ακίνητος. Χωρίς να το σκεφτώ, προχώρησα εξοργισμένος τρία τέσσερα μεγάλα βήματα, τον έφτασα και τον χτύπησα στον ώμο.
Σταμάτησε αμέσως. Κοιταχτήκαμε στα μάτια.
«Μια πεντάρα για γάλα!» είπε εντέλει γέρνοντας το κεφάλι στο πλάι.
Α, έτσι μάλιστα! Έψαξα τις τσέπες μου και είπα:
«Αν είναι για γάλα, εντάξει. Τα λεφτά σπανίζουν στις μέρες μας και δεν ξέρω πόσο ανάγκη τα έχετε».
«Δεν έχω φάει τίποτα από χτες στο Ντράμεν» είπε ο άνθρωπος . «Δεν έχω ούτε ένα όρε και δεν έχω βρει δουλειά ακόμη».
«Είστε τεχνίτης;»
«Ναι, είμαι κάλφας».
«Τι πράγμα;»
«Κάλφας. Μάλιστα ξέρω να φτιάχνω και παπούτσια».
«Αυτό αλλάζει τα πράγματα» είπα. «Περιμένετε λίγο και θα πάω να σάς βρω τίποτα ψιλά».
Κατέβηκα βιαστικός την οδό Πίλεστραντ, όπου είχα ακούσει για κάποιον ενεχυροδανειστή στο πρώτο πάτωμα, κάποιον στον οποίο δεν είχα πάει ποτέ πριν. Μπαίνοντας στην είσοδο έβγαλα αποφασιστικά το γιλέκο μου, το δίπλωσα και το πήρα παραμάσχαλα. Ύστερα ανέβηκα τη σκάλα και χτύπησα την πόρτα τού γραφείου. Υποκλίθηκα και πέταξα το γιλέκο στον πάγκο.
«Μιάμιση κορόνα» είπε ο άντρας.
«Ναι, ναι, ευχαριστώ» απάντησα. «Αν δεν είχε αρχίσει να με στενεύει, δεν θα το αποχωριζόμουν».
Με τα λεφτά και την απόδειξη στο χέρι, ξαναπήρα τον ίδιο δρόμο. Σκεφτόμουν πως ήταν πολύ καλή ιδέα να δώσω το γιλέκο· θα μού έμεναν λεφτά για ένα χορταστικό πρωινό και πριν βραδιάσει το άρθρο μου για τα εγκλήματα τού μέλλοντος θα ήταν έτοιμο. Αμέσως η ζωή άρχισε να μού φαίνεται πιο γλυκιά και βιάστηκα να γυρίσω πίσω στον κουτσό, για να τον ξεφορτωθώ.
«Ορίστε!» τού είπα. «Χαίρομαι που απευθυνθήκατε πρώτα σ’ εμένα».
Ο γέρος πήρε τα λεφτά και άρχισε να με κοιτάζει εξεταστικά, από την κορυφή ως τα νύχια. Τι καθόταν και κοίταζε; Μού φάνηκε πως εξέταζε τα γόνατα τού παντελονιού μου και η αναίδειά του με ενόχλησε. Μήπως νόμιζε ο αχρείος πως ήμουν πραγματικά τόσο φτωχός όσο φαινόμουν; Δεν είχα μόλις αρχίσει να γράφω ένα άρθρο για δέκα κορόνες; Εξάλλου, δεν φοβόμουν καθόλου το μέλλον, είχα πολλούς άσους στο μανίκι μου. Τι ήθελε λοιπόν αυτός ο ολωσδιόλου άγνωστος τύπος, τον οποίο μάλιστα είχα ελεήσει, μια τόσο όμορφη ημέρα; Το βλέμμα τού γέρου με εκνεύρισε και αποφάσισα να τού δώσω ένα καλό μάθημα πριν τον αφήσω. Σήκωσα τους ώμους μου απαξιωτικά και είπα:
«Καλέ μου άνθρωπε, έχετε την κακή συνήθεια να καρφώνετε το βλέμμα στα γόνατα κάποιου που σάς έδωσε μια ολόκληρη κορόνα».
Τίναξε το κεφάλι του προς τα πίσω και έμεινε με ανοιχτό στόμα. Κάτι γινόταν στο μυαλό τού αλήτη, πίσω από το μέτωπό του. Θεωρώντας κατά πάσα πιθανότητα πως είχα πάει να τον κοροϊδέψω με κάποιον τρόπο, πήγε να μού δώσει τα χρήματα πίσω.
Χτύπησα το πόδι μου στο έδαφος βλαστημώντας και λέγοντάς του να τα κρατήσει. Φανταζόταν πως είχα μπει σε όλη αυτή τη φασαρία για το τίποτα; Στο κάτω κάτω, μπορεί και να τού χρωστούσα αυτή την κορόνα, μού συνέβαινε να θυμάμαι παλιά χρέη, είχε να κάνει με έναν έντιμο άνθρωπο, ακέραιο μέχρι τις άκρες των δαχτύλων. Εν ολίγοις, τα λεφτά ήταν δικά του... Δεν χρειαζόταν να ευχαριστεί, η ευχαρίστηση ήταν δική μου. Αντίο.
Έφυγα. Απαλλάχτηκα επιτέλους από εκείνο τον κουτσό μπελά και ένιωσα ανακούφιση

Και ένα απόσπασμα από το "Τι λέει η Λιλά" ένα ποιητικό, πορνογραφικό αριστούργημα, γεμάτο ερωτισμό θλίψη και απόγνωση για τις παραπεταμένες στοιβαγμένες ζωές εκεί κάπου στα υποβαθμισμένα προάστια του Παρισιού.

Και να τι μου λέει πάλι:
             «Το μουνάκι μου δεν γουστάρεις να το δεις;»
             «Πόσο πάει;» τής κάνω.
           «Ό,τι θες».
             «Δεν έχω μία»
           «Σάμπως δεν το ξέρω», μού κάνει. «Σού μίλησα εγώ για φράγκα; Το ξέρω ότι είσαι ρέστος. Όλοι εδώ ρέστοι είναι. Αν ήθελα να ᾿κονομήσω, αλλού θα πήγαινα».
             «Γιατί μού λες τέτοια τότε;»
           «Έτσι, για κέφι. Είπα πως θα γούσταρες».
            Όταν μιλάει στ᾿ αλήθεια λες και γαργαλιέται ο αέρας. Δεν ξέρω καλά καλά να το εξηγήσω, είναι κάτι πράματα που τα νιώθεις χωρίς να τα βλέπεις. Η φωνή της τα τραντάζει όλα πέρα δώθε κι όμως δε μιλάει δυνατά. Ακόμα και τα δέντρα που μοιάζουνε μπετονένια ταρακουνιούνται όταν μιλάει. Κατά τη θεία της, που τα ᾿λεγε με τον ταχυδρόμο, είναι η φωνή τής αγνότητας, είναι η φωνή που σιγοτραγουδάει στα ρυάκια και κάνει να ξεσπάνε πόλεμοι.
............................................................................................................................................................................................................................................
             Και δώσ᾿ του, μού ξαναλέει:
            «Στ᾿ αλήθεια δε θες να σού το δείξω;»
            «Και γιατί θες εσύ ντε και καλά να μού το δείξεις;»
            «Σ᾿ το ᾿πα το τραβάει η ψυχή μου απόψε».
            «Απόψε και μόνο τής κάνω;».
            «Όχι και καλά».
            «Το ᾿δειξες και σε άλλους;»
             Μ᾿ αυτή τη φωνή της κλωστή στον αγέρα.
            «Απόψε και μόνο;» τής κάνω.
           «Όχι και καλά».
            «Πουρκουά και γιατί;»
            «Γιατί δεν είσαι ο μόνος. Άρπα την».
            «Το ᾿δειξες και σ᾿ άλλους;»
           Αλλά δεν κάθεται να μ᾿ απαντήσει και αρχινάει να τραγουδάει Βανέσα Παραντί λες και τα λόγια της βγαίνανε χωρίς να κουνάει τα χείλια, αεράκι με νότες.
            Και εγώ φυσικά, μιας και είναι ή τώρα ή ποτέ τής λέω ναι, γιατί όχι, ναι ας το δω.
            «Θες για πολύ ή όχι;» μού λέει.
            Δεν το πιάνω καλά αυτό που μού λέει. Είμαι ψιλοαργόστροφος καμιά φορά.
            «Για πολύ ή όχι» μού ξαναλέει…
            «Και ποια η διαφορά;»
         «Στο όχι για πολύ, σού σηκώνω τη φούστα μου, ίσα να πάρεις μάτι, δεν φοράω τίποτα από κάτω. Στο για πολύ στην τσουλήθρα».
            «Ε όχι και για πολύ η τσουλήθρα», τής κάνω.
           «Γαμώ το!» λέει, «τι σπαζαρχίδης που είσαι ρε! Τσάμπα είναι, τίποτε δε ζήτησες και γκρινιάζεις κι από πάνω. Τώρα που γουστάρω μαζί σου, αλλιώς πάπαλα!
            Ακόμα κι όταν τα παίρνει στο κρανίο δεν μπορεί να πονέσει η φωνή της. Είναι σαν τη γλωσσίτσα κουταβιού που μαθαίνει τα ζόρια τής ζωής. Κι ακόμα όλοι είναι φωνακλάδες εδώ, ακόμα και για να σού πούνε καλημέρα, και ρε συ τι χαμπάρια. Τι χαμπάρια λέει, που όλα πάνε κατά διαόλου εδώ, που η ζωή μας σκορποχώρι χαραμίζεται, δεν ξέρεις ούτε τι θα κάνεις το βράδυ, κανένα σχέδιο δε φτουράει, ξυπνάς και σκέφτεσαι μόνο πότε θα την ξαναπέσεις, χωρίς μια στην τσέπη και τίποτα μα τίποτα.
            Λοιπόν η ιδέα και μόνο να δω το μουνάκι της, μού φάνηκε σαν τον πρώτο λαχνό. Το ᾿μαθε η καρδιά μου και λιάστηκε.
            «Η τσουλήθρα» τής λέω.
            Σκαρφαλώνει ψηλά στην τσουλήθρα απ᾿ την ξύλινη σκάλα κι εγώ στέκομαι μες στο σκάμμα, μάλλον κάνω λίγο πιο δω για να ᾿μαι φάτσα στο τσούλημα.
            Κάθεται πάνω πάνω χωρίς να βγάλει άχνα. Μου σκάει χαμόγελο. Και όλα αυτά για την πάρτη μου και μόνο. Σηκώνει το φουστάνι της, αλλά για τη ώρα κρατάει τα πόδια της σφιγμένα ίσια, και τις πατούσες καλοσηκωμένες. Και μετά τινάζεται με τα μάτια κλειστά και κείνη τη στιγμή ανοίγει διάπλατα τα πόδια της, κι εγώ στέκομαι με την ανάσα κομμένη, αλήθεια δε φοράει τίποτα, μόνο το μουνάκι της βλέπω που με κοιτἀζει ξαφνικά, σγουρό αλήθεια μα το Θεό μου, ίδιο η μύτη με τις σαΐτες που φτιάχνουν τα πιτσιρίκια στο σχολειό, είναι τρίγωνο χρυσοκαταχνιάς που πέφτει κατά πάνω μου, αυτό βλέπω μόνο, το αστέρι από κάτω, πόσο άραγε να βαστάει; Ώσπου να πεις ρε γαμώ την Παναγία μου, και γαμώ και γαμώ και γαμώ την Παναγία σου, στουκάρει στην άμμο. Μετά σίγουρα θα θέλει ξεσκόνισμα. Ρε συ τ᾿ ακούς εκεί πέρα; Εμένα, αρχιμάγε, κάνε να γίνω βούρτσα.
            Δεν τέλειωσε ακόμα, μιας και σηκώνεται να τινάξει το ανοιχτό μπλε τσίτι της, χαμηλοβλεπούσα, έρχεται κοντά μου, στο πολύ κοντά μου στέκεται, με κοιτάει και σηκώνοντας το κεφάλι της μού λέει:
            «Είδες καλά;»
            «Όχι» τής κάνω.
            «Και γιατί;»
            «Δεν πρόλαβα».
           «Έτσι είναι στην τσουλήθρα» μου λέει με τα μάτια της διάφανα. «Δε φταίω εγώ, δε βιάστηκα επίτηδες. Και μετά ξέρεις κάτι» μού λέει και έρχεται ακόμα πιο κοντά, «είναι πιο σένιο στα γρήγορα».
            Τη ρωτάω γιατί; μου λέει:
            «Δεν είναι πράγματα να τα χαζεύεις για ώρες».
            Στέκομαι σαν μπούφος δεν ξέρω τι να τής πω. Μού δίνει ακόμα λίγο το αθώο μουτράκι της, που μα την Παναγία θα σού ᾿παιρνε τα πάντα, ουράνιο πρόσωπο, αγίας όπως εγώ το φαντάζομαι.
            Μόλις που την ξέρω, ένα ᾿μέρα ᾿σπέρα έχουμε, άντε και κάτι ψιλά. Εδώ στην άμμο για πρώτη φορά μου μιλάει κι όλα αυτά με τη φωνή τής μελωδίας που θα την έπαιρνες από πίσω μέσα στ᾿ αγκάθια, τη φωνούλα της ποτέ μα ποτέ ένοχη, που σε πονάει μα ποτέ επίτηδες, μια φωνή για να πιστέψεις τα θάματα.